Apeldoorn (stad)

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Dit is een oude versie van deze pagina, bewerkt door Jcb (overleg | bijdragen) op 2 jul 2010 om 01:59. (→‎Bezienswaardigheden)
Deze versie kan sterk verschillen van de huidige versie van deze pagina.
Apeldoorn
Plaats in Nederland Vlag van Nederland
Apeldoorn (Gelderland)
Apeldoorn
Situering
Provincie Vlag Gelderland Gelderland
Gemeente Vlag Apeldoorn Apeldoorn
Coördinaten 52° 13′ NB, 5° 58′ OL
Burgemeester Fred de Graaf (VVD)
Overig
Postcode 7300 - 7339
Netnummer 055
Belangrijke verkeersaders A1, A50, N344
Portaal  Portaalicoon   Nederland
Apeldoorn in de 17e eeuw door Jacob van Ruisdael
Satellietfoto

Apeldoorn (uitspraakⓘ) (Nedersaksisch: Apeldoorne) is de grootste stad op de Veluwe in de Nederlandse provincie Gelderland, en de twaalfde stad van Nederland. Apeldoorn is de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente, die per 1 januari 2009 155.329 inwoners telt [1]. Het stedelijk gebied van de gemeente kent 136.584 inwoners. De stad ontwikkelde zich pas in de laatste honderd jaar tot een van de grootste plaatsen van het land en heeft nooit stadsrechten gehad.

De stad vervult een centrumfunctie in de stedelijke agglomeratie met Deventer en Zutphen die bekend staat als de Stedendriehoek. Met 94.117 arbeidsplaatsen [1] is Apeldoorn bovendien een van de belangrijkste werkgelegenheidscentra in Midden- en Oost Nederland.

Apeldoorn staat tegenwoordig bekend om zijn stadsparken en zijn 'groene' karakter. Kenmerkend is de Apeldoornse huisjes-structuur, met veel monumentale en vrijstaande woningen en relatief weinig hoogbouw. Door de bouw van de nieuwbouwwijken Zonnehoeve en Zuidbroek werd verwacht dat het inwonertal tot 2020 zou stijgen tot 170.000, maar dit aantal is in 2006 door het CBS bijgesteld tot 161.500. [2]

Geschiedenis

De geschiedenis van Apeldoorn gaat terug naar het jaar 792 toen het als "villa ut marca Appoldro" werd genoemd in een schenkingsakte. In het begin en de eeuwen daarna was Apeldoorn een klein dorpje, dat bestond uit een paar huizen. Toen tegen het einde van de 16e eeuw de papierindustrie op gang kwam, groeide Apeldoorn snel.

In 1684 kocht stadhouder Willem III het huis het Loo en liet daarnaast paleis het Loo bouwen omdat Apeldoorn centraal in een jachtgebied lag. Daarna hebben meerdere leden van de koninklijke familie het paleis bewoond, tot het overlijden van koningin Wilhelmina. Ook Lodewijk Napoleon zou paleis het Loo als zomerresidentie gebruikt hebben. Paleis het Loo is sinds 1984 een museum.

Om de werkgelegenheid en economie en daarmee de groei van Apeldoorn een duwtje in de rug te geven, liet koning Willem I uit eigen middelen het Apeldoorns kanaal graven, dat loopt van de IJssel bij Hattem naar Apeldoorn en dat gereed kwam in 1829. Later, in 1868, werd dit kanaal doorgetrokken naar Dieren waar het ook weer aansluit op de IJssel. Het noordelijk deel volgt in grote lijnen het in de middeleeuwen aangelegde kanaaltje De Grift. Tegelijk schonk koning Willem I een derde deel van het benodigde kapitaal voor de aanleg van een grindpad (grotendeels langs het kanaal), dat de reistijd tussen Arnhem en Zwolle aanzienlijk verkortte. In 1876 werd Apeldoorn aangesloten op het landelijk spoorwegennet. Dit laatste zorgde voor een toename van de bedrijvigheid, maar het belang van het Apeldoorns kanaal nam daarmee af. In 1962 werd het noordelijk deel gesloten, gevolgd door het zuidelijk deel in 1972.

In 1909 was aan de Zutphense straat, die toen nog buiten Apeldoorn lag, een groot Joods psychiatrisch ziekenhuis verrezen, het Apeldoornsche Bosch. Onder persoonlijk toezicht van de SS'er Ferdinand aus der Fünten en kampcommandant Albert Gemmeker werden in januari 1943 de 1200 patiënten van het Jodenbos, sommigen nog in dwangbuis, anderen onder de medicijnen of in open paniek, in kiepwagens naar het station gebracht, waar ze een klaarstaande goederentrein in werden gedreven. De bestemming was Auschwitz, waar ze onmiddellijk zijn vermoord. Een klein deel van het personeel ging met deze trein mee, de overige personeelsleden werden met de nog in Apeldoorn verblijvende andere Joden naar Kamp Westerbork gebracht. In Apeldoorn was er gedurende de tweede helft van de oorlog een Duits hoofdkwartier gevestigd, Seyss Inquart en Rauter hebben hier kantoor gehouden, toen ze het in Den Haag te gevaarlijk vonden worden. Rauter is in Apeldoorn verpleegd nadat hij gewond was geraakt door de aanslag bij Woeste Hoeve.

In april 1945, toen de Canadezen Apeldoorn tot aan het Apeldoorns kanaal wisten te bevrijden, waren de Canadezen van plan de rest van Apeldoorn zwaar te beschieten. De Duitsers waren echter al aan het terugtrekken. Om burgerslachtoffers te voorkomen staken twee verzetsstrijders 's nachts het bewaakte Apeldoorns kanaal over om de Canadezen hiervoor te waarschuwen.

Op 7 oktober 1946 stortte een eenpersoonsvliegtuig waarvan de piloot aan het stunten was geslagen neer op de gymzaal van de Christelijke H.B.S. (het tegenwoordige Christelijk Lyceum). Tweeëntwintig leerlingen kwamen daarbij om het leven. De gymleraar en vijf andere leerlingen overleefden de crash. Tegenwoordig hangt er een gedenksteen aan de muur aan het einde van de B-vleugel, met daarop de namen van de overledenen. Elk jaar wordt er door de burgemeester van Apeldoorn, overlevenden en leerlingen uit de huidige klas 2C van het Christelijk Lyceum een herdenking op de nabijgelegen begraafplaats Soerenseweg bijgewoond, waar de meesten van de overleden leerlingen liggen begraven.

In de jaren zestig vestigden zich rijksdiensten (Belastingdienst, Domeinen, Kadaster) in Apeldoorn en daarmee ook vele andere bedrijven. Het aantal inwoners groeide weer snel, hele nieuwbouwwijken moesten uit de grond worden gestampt. Zo zijn in de jaren '60 en '70 van de vorige eeuw de wijken De Maten (30.000 inwoners) en Zevenhuizen (22.000 inwoners) gebouwd. Zevenhuizen bezit de eerste echte hoogbouwwoningen van Apeldoorn.

Op 30 april 2009 werden op Koninginnedag, net tijdens de doortocht van de koninklijke autobus naar Het Loo, verscheidene toeschouwers aangereden door een auto. Als gevolg van deze aanslag, die vermoedelijk op de koninklijke familie was gericht, vielen acht doden en ca. tien gewonden.

Wijken

Apeldoorn is verdeeld in de volgende wijken: Binnenstad; Welgelegen; De Parken, De Maten en Zuid, Zevenhuizen, Kerschoten, Orden, Berg en Bos, Woudhuis, Osseveld, Zonnehoeve en Zuidbroek.

Voor partnersteden, zie Apeldoorn (gemeente).

Bezienswaardigheden

Stadhuis
Paleis het Loo

Tegenwoordig is Apeldoorn vooral bekend door de reclames van Centraal Beheer ("even Apeldoorn bellen") en door attracties als Apenheul, Koningin Julianatoren en museum Paleis het Loo. Verder is Apeldoorn het stedelijk middelpunt van Nederlands grootste aaneengesloten bos- en natuurgebied, de Veluwe.

In Apeldoorn staat de Grote Kerk, ook wel bekend als Koninginnekerk, gebouwd naar een ontwerp van de Rotterdamse architect Jan Verheul. Deze kerk is gesticht in 1892 door Koningin Emma. In de kerk bevinden zich twee koninginneramen: één raam aangeboden aan koningin Wilhelmina en één raam aangeboden aan koningin Beatrix. In de Grote Kerk vond onder meer de oecumenische huwelijksdienst plaats van Prins Maurits van Oranje-Nassau, van Vollenhoven en Prinses Marilène.

Apeldoorn kent ook mooie katholieke parochiekerken. In het centrum bevindt zich de vroegere dekenale parochiekerk Maria ten Hemelopneming. In Apeldoorn-Zuid staat de indrukwekkende parochiekerk toegewijd aan de H.H. Fabianus en Sebastianus, gewijd in 1924 door de toenmalige aartsbisschop van Utrecht, mgr. H. v.d. Wetering.

De Parkenbuurt, ten noorden van het centrum, is wellicht de mooiste wijk van Apeldoorn. Hier staan veel oude herenhuizen, soms rijk versierd met ornamenten. Er is in deze wijk zelfs voor Apeldoornse begrippen veel groen. In 2005 is de wijk rijksbeschermd stadsgezicht geworden.

Uniek is het villapark Berg en Bos, dat wordt gekenmerkt door zijn ruime opzet, 'meanderende' lanen en een bijzondere constellatie van de aanwezige bebouwing en de nog alom aanwezige bebossing. De wijk wordt vaak vergeleken met de villawijken in Blaricum en Laren (het Gooi).

Het centrum van Apeldoorn is een mengsel van oud en nieuw. In delen van het centrum is de oude dorpskern goed te herkennen. Er staan vrij veel monumentale panden - de stad telt meer dan 130 rijksmonumenten -, maar de oude winkelpanden zijn vaak, in elk geval op de begane grond, ingrijpend gemoderniseerd, waardoor ze veel van hun oorspronkelijke karakter verloren hebben. Het centrum heeft vooral een modern, volgens critici saai, uiterlijk. Er zijn veel winkelmogelijkheden, vooral geconcentreerd langs de Hoofdstraat, de langste winkelstraat van Nederland, en het overdekte winkelcentrum De Oranjerie. Zoals in veel steden zijn verreweg de meeste winkels echter filialen van de landelijke grote ketens en zijn er verhoudingsgewijs weinig lokale of speciaalzaken die het centrum iets eigens zouden kunnen geven. De gemeente Apeldoorn heeft plannen gemaakt om de binnenstad de komende jaren aantrekkelijker te maken, zodat deze zich op den duur kan meten met de binnensteden van in grootte vergelijkbare steden als Arnhem en Nijmegen.

Ook is in de binnenstad van Apeldoorn in het kader van "herleef de beek" een oude beek, de Grift, weer bovengronds gehaald. Deze beek maakte deel uit van de vele sprengen die Apeldoorn en omgeving rijk is. Deze sprengen zijn echter grotendeels onder de grond verplaatst, maar worden nu dus weer "heropend".

De begraafplaats Heidehof in Ugchelen (een dorp tegen Apeldoorn aan; wordt ook wel als wijk van Apeldoorn beschouwd) is aangelegd in de Veluwse bossen nabij Apeldoorn. Op de begraafplaats liggen in de Tweede Wereldoorlog gesneuvelde, geallieerde militairen. Daarnaast is er ook het Crematorium Heidehof gevestigd; de twee staan juridisch los van elkaar.

Kunst en cultuur

De stad bezit naast paleis Het Loo nog een aantal musea. In CODA (Cultuur Onder Dak Apeldoorn) aan de Vosselmanstraat zijn de centrale bibliotheek, het voormalige historische museum en het eveneens voormalige Van Reekum Museum gevestigd. Het Nederlands Politiemuseum was tot in 2007 tijdelijk aan het Apeldoorns Kanaal gevestigd. Dit tijdelijk onderkomen is vanwege nieuwbouw gesloopt. Het politiemuseum is op dit moment (tijdelijk) gesloten.

Van de Apeldoornse Schouwburg Orpheus is de grootste zaal te gebruiken als concertzaal en als theaterzaal; deze zaal heeft een zeer goede akoestiek.[3][4] In Podium Gigant zijn een popzaal, theaterzaal en twee filmzalen gehuisvest. Bioscoop Tivoli verzorgt het commerciële filmaanbod in de stad.

Een jaarlijks terugkerend evenement is het muziekfestival Jazz in the woods.

Onderwijs

In 2007 werd aan de zuidkant van het Centraal Station een nieuw gebouw van ROC Aventus in gebruik genomen. Voorheen zat het ROC over 23 verschillende locaties verspreid over de Stedendriehoek (Apeldoorn, Deventer en Zutphen). Dit is nu geconcentreerd in één groot gebouw waar ruim 20.000 leerlingen les krijgen. In samenwerking met Saxion Hogescholen, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en de Christelijke Hogeschool Windesheim wil de gemeente Apeldoorn het aantal hbo-opleidingen (in 2007 zijn het er twee) de komende jaren uitbreiden. Zo moet Apeldoorn in de toekomst op onderwijsgebied kunnen concurreren met steden als Arnhem, Zwolle, Enschede en Deventer.

In de wijk De Maten staan het Edison College en De Heemgaard, beiden scholengemeenschappen voor vmbo, havo en atheneum. Het Edisoncollege is openbaar, De Heemgaard is christelijk. In de Parken vindt men de KSG uit 1877 (vmbo, havo, atheneum) en het Gymnasium Apeldoorn uit 1913. Het katholieke Veluws College (vmbo, mavo, havo, atheneum en gymnasium) heeft vestigingen op drie locaties in de stad. Drie andere scholen, het Christelijk Lyceum, het Edu College en Sprengeloo waren drie scholen die tot 2007 onder de naam Sprengeloo bekend stonden. Sinds 2007 zijn alle drie de scholen zelfstandig verder gegaan. Vanwege te weinig aangemelde leerlingen is het Edu College opgedoekt.

In Apeldoorn zijn zowel de Concernlocatie van de Nederlandse Politieacademie als het Landelijke Opleidings- en Kenniscentrum van de Koninklijke Marechaussee (LOKKMar) gevestigd.

Bereikbaarheid

Apeldoorn is per snelweg bereikbaar via de rijkswegen A1 en A50. Op de A50 tussen Arnhem en Apeldoorn en het A1-traject tussen Apeldoorn en Deventer-Oost zijn medio 2006 spits- respectievelijk plusstroken in gebruik genomen. Door minister Peijs van verkeer en waterstaat zijn deze spitsstroken geopend.

Apeldoorn is ook per trein bereikbaar. Tussen station Amersfoort en station Deventer stopt de intercity tweemaal per uur op station Apeldoorn. Hierdoor kent Apeldoorn een snelle en directe verbinding met Amsterdam, Rotterdam, Schiphol, Den Haag, Utrecht en Enschede. Tussen station Zutphen en station Apeldoorn rijdt een stoptrein met een halte Apeldoorn-de Maten. Tussen Deventer en Apeldoorn rijdt eveneens een stoptrein die nog stopt op de stations Twello en Apeldoorn-Osseveld

Vanaf 10 december 2006 stoppen ook de internationale treinen weer op station Apeldoorn zoals dat tot 1995 gebruikelijk was. Hierdoor heeft Apeldoorn weer een rechtstreekse verbinding met Rheine, Osnabrück, Hannover, Wolfsburg en Berlijn in Duitsland en Szczecin in Polen. Ook rijden per deze datum stoptreinen richting Deventer en Almelo, die op de nieuwe stations Apeldoorn-Osseveld en Twello stoppen. Eveneens per deze datum is het Station Apeldoorn De Maten, gelegen aan de lijn Apeldoorn - Zutphen, in gebruik genomen. Hierdoor beschikt Apeldoorn nu over drie spoorwegstations.

Het gebied rondom het centraal station heeft een facelift gekregen. Het station zelf is gerenoveerd en is omgeven door een nieuw plein en fiets- en voetgangerstunnel. Het stationsgebied werd in januari 2008 officieel 'geopend'.

In Apeldoorn zelf zorgt een ringweg voor de bereikbaarheid van de wijken van de stad. Ook kent Apeldoorn een zeer fijnmazig netwerk van fietspaden.

De verschillende wijken van de stad zijn bovendien verbonden door vijftien stadsbuslijnen: lijnen 1 t/m 11 en 15 t/m 18. Deze stadsbussen rijden, afhankelijk van de lijn en het tijdstip, om het kwartier of halfuur en sluiten altijd op elkaar aan. Doordat een retourkaartje met de stadsbus de afgelopen jaren slechts 1 euro kostte, is het gebruik van de stadsbus in Apeldoorn sterk toegenomen [bron?]. Per 1 februari 2009 is dit tarief omhoog gegaan naar 1,50 euro. Dit na aanhoudende zware druk van het openbaarvervoerbedrijf Veolia, en ondanks hevig verzet van de gemeente Apeldoorn en (in eerste instantie) een verbod op prijsstijging door Provinciale Staten van Gelderland [bron?].

Sport

Verenigingen

In Apeldoorn zijn meerdere sportverenigingen die op hoog niveau in Nederland spelen:

Locaties

Apeldoorn kent verschillende locaties voor sportbeoefening. Een uitgebreide gelegenheid is het Sportpark Orderbos. In mei 2006 werd aan de oostkant van Apeldoorn begonnen met de bouw van Omnisport Apeldoorn, bestemd om de A-locatie van de Koninklijk Nederlandse Atletiek Unie en de thuishaven van volleybalvereniging Piet Zoomers/D (vanaf zomer 2009 weer Dynamo geheten) te worden. In november 2008 werd het geopend. In december van dat jaar werd hier het Nederlands Kampioenschap baanwielrennen gehouden.

Overig

Jaarlijks wordt de Midwinter Marathon gelopen met duizenden lopers.

Sinds 2005 wordt elk jaar 's zomers het Drakenbootfestival gehouden op en rond het Apeldoorns Kanaal. Dit is een mix van roeisport en cultuur en de strijd gaat tussen de boten van verschillende wijken, bedrijven, verenigingen, etc.

In 1971 werd in Apeldoorn het Wereldkampioenschap veldrijden gehouden. De Belg Eric De Vlaeminck werd destijds wereldkampioen, hij hield de Belgen Albert Van Damme en René De Clercq achter zich.

In december 2009 werd de eerste wielerzesdaagse van Apeldoorn gehouden. De eerste winnaars werden de Nederlanders Leon van Bon en Pim Ligthart en de Duitser Robert Bartko.

Toekomst

Tussen de A50, industrieterrein Apeldoorn-Noord en de wijk Zevenhuizen/Anklaar wordt de nieuwe wijk Zuidbroek gerealiseerd; de wijk zal ongeveer 10.000 inwoners krijgen.

Ook wordt er in Apeldoorn druk gewerkt aan de kanaalkades. De bestaande bebouwing zal worden vervangen door nieuwbouw in een stijl vergelijkbaar met die rond "Het Potlood", een woontoren aan de Koningshaven.

Diverse horeca- en recreatiebedrijven en watersportverenigingen hebben plannen ontwikkeld voor het (opnieuw) bevaarbaar maken van het Apeldoorns kanaal. In oktober 2008 kwamen Gedeputeerde Staten van Gelderland met de toezegging om 10 miljoen euro te investeren in de herstructurering van de kanaalzone in Apeldoorn. Het geld zal worden aangewend voor de bouw van nieuwe woningen en het opknappen van bedrijfsterreinen langs het kanaal. Dat het kanaal op den duur weer bevaarbaar zal zijn is hiermee echter nog geenszins zeker, aangezien de kosten daarvan vele malen hoger zullen zijn en het volstrekt onduidelijk is wie die kosten zou moeten gaan dragen.

Bekende Apeldoorners

Koninklijke familie

Overige bekende Apeldoorners

Landelijk bekende Apeldoornse bedrijven/werkgevers

Trivia

  • De kreet even Apeldoorn bellen werd bekend door een reclamespotje van een landelijk bekende verzekeraar, die zijn hoofdkantoor in Apeldoorn heeft.
  • Inwoners van Apeldoorn worden Apeldoorners genoemd. [5]

Externe links

Voetnoten

Commons heeft mediabestanden op de pagina Apeldoorn.
  1. ↑ a b Apeldoorn in Cijfers
  2. ↑ Gemeentesite: Monitor Apeldoorn: Bevolkingsgroei stagneert
  3. ↑ Akoestisch ontwerp voor Orpheus in Apeldoorn voldoet aan hoge eisen
  4. ↑ Geschiedenis van Orpheus. Orpheus.nl
  5. ↑ VRTtaal.net - Apeldoorn


Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Apeldoorn_(stad)&oldid=21740424"