Ede (Nederland)

**Ede**
Plaats in Nederland
	(Details) (Details)
	;
Situering
Provincie	Gelderland
Gemeente	Ede
Coördinaten	52° 3′ NB, 5° 40′ OL
Algemeen
Inwoners ; (2006)	67.670
Overig
Postcode	6710-6718
Netnummer	0318
Belangrijke verkeersaders	Sjabloon:A-wegNL Sjabloon:A-wegNL Sjabloon:N-wegNL Sjabloon:N-wegNL Sjabloon:N-wegNL
Portaal	Nederland

Ede (uitspraak^ⓘ) is een middelgrote plaats in de Nederlandse provincie Gelderland, te vinden op de westflank van de Veluwe en in de zuidelijke Gelderse Vallei. Het is tevens de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente. De plaats Ede heeft 67.670 inwoners (2006^[1]).

Ontwikkeling

Voor de ontwikkeling van de woonkern Ede zijn enkele belangrijke economische prikkels aan te wijzen:

de vestiging van kunstzijdefabriek Enka (is gesloten);
de vestiging van Defensie (gaat sluiten);
de vestiging van Riedel (drankenfabriek, tegenwoordig onderdeel van FrieslandCampina);
de vestiging van het hoofdkantoor van RVS Verzekeringen. (eerder Victoria vesta)
de vestiging van het NIZO.

Grote delen van Ede zijn hierdoor ontstaan en zelfs in opdracht van de nieuwkomers gebouwd (het gebied rond de Klinkenbergerweg (woningen voor militairen), tuindorp Enka). Op het moment is echter de Enka-fabriek gesloten en staat Defensie ook op het punt van vertrekken.

Ondanks het vertrek van deze grote partijen is Ede een groeiende kern. Het oude centrum is inmiddels opgeknapt. De nieuwe Achterdoelen zorgt voor een opleving in het centrumgebied. Ondanks deze grootse renovatie en sanering is niet iedereen tevreden over het nieuwe centrum van Ede. Zo wordt het vaak beschouwd als kil en sfeerloos. De gemeente tracht hier wat aan te doen door extra groen te realiseren en de pleinen te reconstrueren.

De laatste decennia zijn wijken zoals Rietkampen en Maandereng gebouwd (met de Stadspoort als verbindingsstuk). Actueel is de ontwikkeling en bouw van Kernhem, waarmee de oversteek van de N224 een feit is geworden.

Zoals bij meerdere plaatsen is ook in Ede sprake van een (her)ontwikkeling van de stad, zoals het verbeteren van gedeelten van de wijken Veldhuizen en Enka/Ede-Zuid en het renoveren van het hart bij de Oude Kerk. De gemeente wil een zogeheten Voorzieningencluster bouwen dat de wijken Kernhem en Veldhuizen - ten zuiden van de N224 - met elkaar verbindt. De winkels en openbare voorzieningen waaruit het Voorzieningencluster moet gaan bestaan, worden volgens dit plan ter hoogte van de N224 gebouwd. De weg gaat dan in een tunnel onder dit cluster door.

In het verleden hebben zich in Ede ook een aantal rampen voorgedaan. In 1783 kwamen bij een dysenterie epidemie circa 108 mensen om. Dit was enorm veel aangezien Ede in die tijd slecht rond de 600 inwoners had. Op 6 augustus 1925 ontplofte er in de ENKA fabriek een zuurstofapparaat. Drie mensen stierven bij deze ontploffing en er waren zeker 10 gewonden. In de Tweede Wereldoorlog werd er op 17 september 1944 een bombardement geplaatst op Ede, hierbij verloren 69 burgers het leven.

Verkeer en vervoer

Ede is een goed bereikbare plaats gelegen aan snelweg A12 (Arnhem-Utrecht) en aan de spoorlijn Utrecht-Arnhem. In juli 2004 is de snelweg A30 langs Ede doorgetrokken vanaf Barneveld tot de A12, waarmee de woonkern nu ontlast wordt en de bereikbaarheid van Arnhem en omgeving vanaf de A1 bij Amersfoort vergroot is.

Bereikbaarheid over het spoor

Ede is gelegen aan de spoorlijn Utrecht – Arnhem. Het station in Ede is geopend op 16 mei 1845 als station Ede SS (Staats Spoorwegen), maar later is dit gewijzigd in Ede-Wageningen, zoals het nog steeds heet. Tevens ligt de plaats aan de spoorlijn richting Amersfoort die tegenwoordig samen met de busdienst richting Wageningen de HOV-verbinding Valleilijn vormt. In de volksmond heeft de lijn echter nog altijd de bijnaam "Kippenlijn", die voortkomt uit een vroegere functie. Deze lijn opende in 1901. Aan deze lijn heeft Ede nog een tweede station liggen, namelijk Ede Centrum. Vroeger had Ede nog een derde halteplaats op dit traject, station Ede-gemeentehuis, maar dit is al in de jaren '30 van de 20e eeuw opgeheven.

Plannen voor het spoor

In de jaren '80 van de 20e eeuw werden de beide lijnen die door Ede lopen opgenomen in het plan Rail 21 van de NS. De spoorlijn Utrecht – Ede-Arnhem zou verbreed worden tot 4 sporen en de Valleilijn richting Amersfoort zou hierbij tweesporig worden. Beide plannen zijn echter niet doorgegaan. De gemeente Ede heeft als grote wens dat de spoorlijn Utrecht – Ede – Arnhem verdiept wordt aangelegd om de barrièrewerking op te heffen die deze nu veroorzaakt. Voormalig Minister van Verkeer en Waterstaat Peijs heeft 40 miljoen euro toegezegd voor dit project.

2e Wereldoorlog

In de Tweede Wereldoorlog zijn tijdens "Operatie Market Garden" geallieerde militairen op de Ginkelse Heide bij Ede geland, vanaf daar zijn ze, vechtend tegen de Duitsers, naar Arnhem getrokken. Elk jaar in september wordt er nog parachute gesprongen boven de heide. De parachutisten worden onder andere uit echte, nog operationele, Tweede Wereldoorlog-vliegtuigen gedropt. Daarbij komt altijd publiek kijken vanuit de wijde omgeving. Er komen zelfs veteranen uit Groot-Brittannië bij kijken. Tot en met 2006 sprongen er ook nog veteranen van soms wel 80 jaar oud, maar waarschijnlijk was 2006 de laatste keer dat er veteranen deelnamen.

Monumenten

Ter nagedachtenis aan de Tweede Wereldoorlog staan verschillende monumenten in Ede.

Airborne monument
Mausoleum
Plaquette op de Oude Kerk
Monument in openluchttheater
Canadese Tank op de Langenberg
Plaquette voor het Gevallen Spoorwegpersoneel in Station Ede-Wageningen; ter nagedachtenis aan het gesneuvelde personeel van de Nederlandse Spoorwegen.
Het Bevrijdingsplein met het kunstwerk On The Rocks, dat verwijst naar de bevrijding van Ede op 17 april 1945 door de Britse Polar Bear Division.^[2]
Monument aan de Parkweg ter nagedachtenis aan de burgerslachtoffers van de bombardementen op 17 september 1944

Enkele bijzonderheden in Ede

CineMec, infotainmentcentre gebouwd in een geluidswal langs de A12
De Heideweek (laatste volledige week augustus)
Doesburger molen (halverwege Ede en Lunteren), Walderveense molen, De Hoop, Concordiamolen en de De Keetmolen.
Congrescentrum De Reehorst
NIZO food research
Zwem- en waterpolovereniging Polar Bears Ede Topsportvereniging. Meervoudig Nederlands en Europees waterpolokampioen.
Openluchttheater
Cultura, cultuurcentrum met openbare bibliotheek, kunstuitleen en de Herman Krebberszaal
Landgoed Kernhem

Vliegverkeer

Ede heeft een helihaven genaamd: Lukkien Heliport, deze is privé, maar in overleg te gebruiken. In de gemeente Ede ligt vliegveld Deelen. Dit wordt alleen nog gebruikt voor militaire oefeningen. Rond 1900 had Ede nog een vliegveld namelijk vliegbasis EDE. De gemeente Ede zag hierin grote kansen voor de ontwikkeling van Ede en Lunteren.

Indeling

Wijken en buurten

Centrum
Componistenbuurt
Burgemeestersbuurt
Zeeheldenbuurt
Bloemenbuurt
Vogelbuurt
Indische buurt
Beatrixpark
Oud Zuid
Veldhuizen
Klaphek
Maandereng
Rietkampen
Kernhem

Industrieterreinen

Frankeneng
Heestereng
Kievitsmeent
De Vallei
Ede Noord
Klaphek
Reehorsterweg

Sportterreinen

Peppelensteeg
Inschoten
De Hoekelumse Eng
Sportlaan
De Bosrand

Onderwijs

Middelbare scholen

Marnix College
Pallas Athene College
Groenhorst College
CSG Het Streek (Bovenbuurtweg en Amsterdamseweg)

Middelbaar beroepsonderwijs

ROC A12

Hogescholen

Christelijke Hogeschool Ede

Trivia

In het Suske en Wiske stripboek 'Het witte wief' zijn Suske en Wiske op bezoek in Ede, voornamelijk in Kernhem en het centrum van Ede. In 2007 kwamen Suske en Wiske terug in de gemeente Ede, ditmaal in het album Verraad op de Veluwe.

Bekende Edenaren

Kerken in Ede

Ede staat bekend om haar veelheid en verscheidenheid aan kerken. Een groot gedeelte hiervan is hervormd.

Zie de categorie Ede van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

^{<span title="Voor deze uitspraak is een bronvermelding gewenst. Motivering:}

">[bron?]

[cbsstatline1-1] CBS Statline, 1 januari 2006

[2] unstwerk On the Rocks

[1]

[2]