Bacchus en Diana

Bacchus en Diana
Kunstenaar	Hendrick van Balen
Jaar	1600-1632
Techniek	Olieverf op eikenhouten paneel
Afmetingen	39,5 × 52 cm
Verblijfplaats	Rijksmuseum Amsterdam
Locatie	Amsterdam
Inventarisnummer	SK-A-17
RKD-gegevens
Portaal    Kunst & Cultuur

Bacchus en Diana is een schilderij van de Zuid-Nederlandse schilder Hendrick van Balen in het Rijksmuseum in Amsterdam.

Voorstelling

Het stelt Diana voor, de Romeinse godin van de jacht, te herkennen aan de maansikkel op haar hoofd, en Bacchus, de god van de wijn met op zijn hoofd een kroon van wijnranken. Diana heeft haar jachtattributen, waaronder pijlenkokers en jachthoorn, aan een boom opgehangen, en viert feest met een zichtbaar dronken Bacchus. Ook zijn gevolg, bestaande uit satyrs, faunen en putti, zijn vol overgave aan het drinken en aan het muziekmaken. Eén satyr is zelfs zo ver heen dat hij moet braken. Aan de voeten van Bacchus voert een putto druiven aan een geit. Links daarvan legt een putto een tros druiven op de schoot van Diana. Diana aan de andere kant heeft haar nimfen meegenomen, die hard voor haar aan het werk zijn. Ze gebaart aan de nimf linksvoor die wild komt brengen, waaronder een konijn en een fazant, dat mogelijk voor Bacchus bestemd is. Op de achtergrond dragen twee nimfen een wijnvat.

Diana en Bacchus (of Artemis en Dionysos zoals ze in de Griekse mythologie genoemd worden) waren elkaars tegenpolen. Diana leefde van de jacht en leidde een sober leven met haar nimfen in de bergen. Ze wilde boven alles haar maagdelijkheid behouden en schuwde daarbij geen geweld. Bacchus aan de andere was als god van de roes vol levenslust. Hijzelf en zijn satyrs probeerden regelmatig Diana's nimfen te verleiden (zie onder meer de geschiedenis van Aura). Diana wees Bacchus dan ook af en het kwam regelmatig tot botsingen. Waarom Diana hier zo ongedwongen bij Bacchus is aangeschoven is onduidelijk.

Peter Paul Rubens. De terugkeer van Diana van de jacht. Ca. 1617. Darmstadt, Hessisches Landesmuseum.

Jachttaferelen met mythologische figuren als Diana waren begin 17e-eeuw erg populair bij de Zuid-Nederlandse adel. Rubens, bijvoorbeeld, schilderde haar verschillende keren. Van deze werken komt De terugkeer van Diana van de jacht in het Hessisches Landesmuseum Darmstadt het meest overeen met dat van Van Balen. Ook hier is sprake van een niet-agressieve ontmoeting tussen Diana en een stel bacchanten. Daarnaast schijnt ook Rubens' schilderij niet aan een specifiek mythologisch verhaal te zijn ontleend. De terugkeer van Diana van de jacht is later in prent gebracht door Schelte Adamsz. Bolswert. Hij voegde aan de voorstelling het volgend bijschrijft toe:

Sic vobis lassae sint proemia fausta puellae: Conueniunt epulis poma ferraeque bene
(Moge daarom de vermoeide meisjes een prijs voor u zijn: samen met fruit en wild vormen zij een goed feest)

Toeschrijving en datering

Het schilderij is niet gesigneerd of gedateerd. Het wordt op stilistische grond aan Van Balen toegeschreven.

Herkomst

Het werk is afkomstig uit het Kabinet Van Heteren Gevers, dat op 8 juni 1809 aangekocht werd door het Rijksmuseum.

Externe links

• Webpagina Rijksmuseum Amsterdam (als Bacchus en Diana, 1600-1632).
• RKDimages, kunstwerknummer 246769 (als Bacchus en Diana met putti en saters in een landschap, 1588-1632).

Literatuur

• Anoniem (1830) Aanwijzing der schilderijen, berustende op ’s Rijks Museum, te Amsterdam, [s.l.: s.n.], p. 7, cat.nr. 12 (als ‘Diana en Bacchus, benevens Pan, saters en bachanten’). Zie books.google.nl.
• Anoniem (1839) Aanwijzing der schilderijen, berustende op ’s Rijks Museum te Amsterdam, [s.l.: s.n.], p. 6, cat.nr. 12 (als ‘Diana en Bachus, benevens Pan, saters en bachanten’). Zie books.google.nl.
• Anoniem (1903) Catalogus der Schilderijen miniaturen, pastels, omlijste teekeningen, enz. in het Rijks-Museum te Amsterdam, Amsterdam: Boek- en kunstdrukkerij v/h Roeloffzen-Hübner en Van Santen, p. 39, cat.nr. 424 (als Hulde van Bacchus aan Diana). Zie archive.org.
• Anoniem (1934) Catalogus der schilderijen pastels–miniaturen–aquarellen tentoongesteld in het Rijksmuseum te Amsterdam, Amsterdam: J.H. de Bussy, p. 38, cat.nr. 424 (als Hulde van Bacchus aan Diana). Zie delpher.nl.
• Brons, W.P. ([ca. 1912]) Wegwijzer door 's Rijksmuseum, Amsterdam: Allert de Lange, p. 20, cat.nr. 424 (als Hulde van Bachus aan Diana [sic]). Zie delpher.nl.
• Buikstra-de Boer, Marianne (red.; 1976) All the paintings of the Rijksmuseum in Amsterdam, Maarssen: Schwartz, ISBN 90-6179-010-7, p. 99.
• Nonnos (1940) Dionysiaca. I, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. Zie archive.org.
• Nonnos (1911) Dionysiaca. II, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. Zie archive.org.
• Woollett, Anne T., Ariana van Suchtelen (2006) Rubens & Brueghel. A Working Friendship, Los Angeles: J. Paul Getty Museum, ISBN 9780892368471.

Tentoonstellingen

• Op weg naar het zuiden. Zuid-Nederlandse schilderkunst (1470-1670) uit het Rijksmuseum Amsterdam, Bonnefantenmuseum, Maastricht, 12 maart-6 juni 2010.

Noten