Bulck (toponiem)

Een bulck (ook beelc, bilc, bilk, blok, buelc, bulk en buelque) is een hoger gelegen met water omsloten of omheind landbouwperceel.^[1] In Nederland werd de term ook gebruikt voor een goed grasland dat dicht bij de woonplaats lag.^[2]

Betekenis[bewerken | brontekst bewerken]

De oorsprong ligt bij het Oud- en Middelhoogduitse werkwoord bilûkan met de betekenis van beluiken of afsluiten.^[1]^[3] De oudste citaten van bilûkan dateren uit de 10de eeuw.^[4]

Kenmerken[bewerken | brontekst bewerken]

Bulken of een bulkenlandschap zijn een agrarisch door hout afgesloten gebied waarvan de percelen werden bewerkt in het wissel- of koppelstelsel. Er werden grachten aangelegd om overtollig water af te voeren. Hoe vochtiger de grond hoe meer grachten er werden aangelegd. De percelen werden na een aantal jaren van bezaaiing omgezet in gras- of graasland. Om het vee binnen deze percelen te houden werd een houten afsluiting aangelegd. Wanneer hout te duur was, werd er afgezoomd met bomen en eventueel aanvullende vlechtwerken van dood hout.^[5]^[6]

Bulken zijn door bijvoorbeeld een ligging nabij een waterloop, vochtiger dan hoger gelegen kouters maar niet moerassig zoals een broek of meers.

Referenties[bewerken | brontekst bewerken]

Locaties[bewerken | brontekst bewerken]

Deze toponymische term vinden we terug in veel straatnamen. Ook verschillende locaties verwijzen er nog naar:

In Vlaanderen
- Bulkenlandschap Paradijskouter^[7]^[8]
- Bulkengebied Kasteeldomein van Sint-Martens-Leerne^[6]
- Heerlijkheid ten Bulcke^[9] in Rekkem
- Kasteel De Bulck in Waasmunster^[10]
- Diverse landerijen in Nevele vanaf 1500^[11], zoals: Braembulck, Grendelbulck, Kerckenbulck, Peerdenbulck, Sperrebulck, Straten Bulckxken, Tarwen Bulck en meerdere bulcken met de naam van de eigenaars.
In Nederland
- Diverse landerijen in de Bommelerwaard^[12]
  - Ammersooien: Bulk en Bulkskamp
  - Hedel: Bulk, Biesbulk, Drie morgen bulk, Hoekbulk, Koppenbulk, Zes morgen bulk
- Bulckesteyn, was een kasteel in het Nederlandse dorp Deil, provincie Gelderland
In Duitsland
- Landgoed en slot Bülk in Schleswig-Holstein. Hier wel afgeleid van het Germaanse bulleke met de betekenis van kleine heuvel.

Familienamen[bewerken | brontekst bewerken]

De term vinden we ook terug in verschillende Nederlandstalige familienamen, zoals: Bulkaert, Bulkmans, Van Buelque, Van (den) Bulck(e), Van Keirsbilck, Van Keirsbulck

Maar ook in Franstalige familienamen, zoals: Buelque^[13] en van den Buelque^[14]. Die voornamelijk net over de grens terug te vinden zijn rond Neuville-en-Ferrain en Tourcoing. Locaties die niet ver van de historische Heerlijkheid ten Bulcke liggen.

Bronnen

De heemkundige kring Het land van Nevele
inventaris.onroerenderfgoed.be
Bijdrage tot de toponymie van de Meetjeslandse polderdorpen
Over de perceelsnamen van het Nederlandse rivierkleigebied - Betuwe en Bommelerwaard

Referenties

↑ ^a ^b Onroerend erfgoed Vlaanderen, Kastelensite Zwijnaarde. Gearchiveerd op 18 februari 2023. "De term ‘bulk’ of ‘bilk’ betekent afgesloten perceel; hij is verwant met ‘beluik’ en wordt ook in de benaming ‘Bijloke’ teruggevonden."
↑ Prof. Dr C. H. EDELMAN (1949). Over de perceelnamen van het Nederlandse Rivierkleigebied, pp. 55 "Beemd en bulk zijn graslandnamen: bulk is goed grasland dicht bij de woonplaats."
↑ Instituut voor de Nederlandse taal, Oudnederlands Woordenboek. "beluiken, sluiten, dicht doen, opsluiten."
↑ Instituut voor de Nederlandse taal, Oudnederlands Woordenboek. "Oudste attestatie: 901-1000"
↑ Onroerend erfgoed Vlaanderen, Bulkenlandschap met hakhout en knotbomen. Gearchiveerd op 18 februari 2023. "Bulken zijn natte, lager gelegen gronden die pas vanaf de 12de-13de eeuw ontgonnen werden. Om het natte land te ontwateren werden grachten gedolven op regelmatige afstand van elkaar, waardoor afgescheiden percelen ontstonden. Hoe natter de grond, hoe dichter de grachten bij elkaar lagen. Omdat de vochtigheid van de percelen niet overal dezelfde was, konden de bulken niet gemeenschappelijk en op hetzelfde ogenblik bewerkt worden. Het bulkenlandschap wordt gekenmerkt door een afwisseling van akkers en hooiland met een gesloten karakter door de aanwezigheid van houtkanten en knotbomen. De houtkanten en knotbomen zijn langs de grachten geplant met als functie het ontwateren van de percelen en als brand-, ambachts-, bouw-, geriefhout of loofvoedering."
↑ ^a ^b Onroerend erfgoed Vlaanderen, Kasteeldomein van Sint-Martens-Leerne en omgeving. Gearchiveerd op 18 februari 2023. "Levende schermen werden rond de percelen geplaatst zodat het bulkenlandschap ontstond. Dit in tegenstelling tot de open koutergebieden waar het afsluiten van de percelen verboden was. Het drieslagstelsel werd toegepast, alle akkers lagen om de drie jaar braak en werden begraasd door het vee."
↑ Onroerend erfgoed Vlaanderen, Bulkenlandschap met hakhout en knotbomen. Gearchiveerd op 18 februari 2023. "Het bulkenlandschap met houtkanten en knotbomen te Drongen is beschermd als monument."
↑ Onroerend erfgoed Vlaanderen, Bulkenlandschap Paradijskouter. Gearchiveerd op 18 februari 2023. "Het bulkenlandschap wordt gekenmerkt door een afwisseling van akkers en hooiland met een gesloten karakter door de aanwezigheid van houtkanten en knotbomen"
↑ Onroerend erfgoed Vlaanderen, Hoeve Kasteelhof. Gearchiveerd op 18 februari 2023. "Vanaf het midden van de 14de eeuw is er sprake van de heerlijkheid "ten Bulcke", een heerlijkheid die afgesplitst wordt van deze van Rekkem"
↑ Onroerend erfgoed Vlaanderen, Kasteeldomein Ortegat. Gearchiveerd op 18 februari 2023. "De naam Kasteel 'De Bulck' kwam eveneens voor, ontleend aan het toponiem van de locatie waar het kasteeldomein werd ingeplant."
↑ De heemkundige kring „HET LAND VAN NEVELE”
↑ Prof. Dr C. H. EDELMAN (1949). Over de perceelnamen van het Nederlandse Rivierkleigebied, pp. 17-18.
↑ Beulque. Geneanet. Geraadpleegd op 24 mei 2023. "Neuville-en-Ferrain (3,191) - Tourcoing (1,692)"
↑ Van den Beulque. Geneanet. Gearchiveerd op 24 mei 2023. Geraadpleegd op 24 mei 2023. "Tourcoing (77) - Tourcoing, 59200 (30) - Tourcoing, 59599 (21)"

[betekenis-1] Onroerend erfgoed Vlaanderen, Kastelensite Zwijnaarde. Gearchiveerd op 18 februari 2023. "De term ‘bulk’ of ‘bilk’ betekent afgesloten perceel; hij is verwant met ‘beluik’ en wordt ook in de benaming ‘Bijloke’ teruggevonden."

[Nederland1-2] Prof. Dr C. H. EDELMAN (1949). Over de perceelnamen van het Nederlandse Rivierkleigebied, pp. 55 "Beemd en bulk zijn graslandnamen: bulk is goed grasland dicht bij de woonplaats."

[3] Instituut voor de Nederlandse taal, Oudnederlands Woordenboek. "beluiken, sluiten, dicht doen, opsluiten."

[4] Instituut voor de Nederlandse taal, Oudnederlands Woordenboek. "Oudste attestatie: 901-1000"

[5] Onroerend erfgoed Vlaanderen, Bulkenlandschap met hakhout en knotbomen. Gearchiveerd op 18 februari 2023. "Bulken zijn natte, lager gelegen gronden die pas vanaf de 12de-13de eeuw ontgonnen werden. Om het natte land te ontwateren werden grachten gedolven op regelmatige afstand van elkaar, waardoor afgescheiden percelen ontstonden. Hoe natter de grond, hoe dichter de grachten bij elkaar lagen. Omdat de vochtigheid van de percelen niet overal dezelfde was, konden de bulken niet gemeenschappelijk en op hetzelfde ogenblik bewerkt worden. Het bulkenlandschap wordt gekenmerkt door een afwisseling van akkers en hooiland met een gesloten karakter door de aanwezigheid van houtkanten en knotbomen. De houtkanten en knotbomen zijn langs de grachten geplant met als functie het ontwateren van de percelen en als brand-, ambachts-, bouw-, geriefhout of loofvoedering."

[Sint-Martens-Leerne-6] Onroerend erfgoed Vlaanderen, Kasteeldomein van Sint-Martens-Leerne en omgeving. Gearchiveerd op 18 februari 2023. "Levende schermen werden rond de percelen geplaatst zodat het bulkenlandschap ontstond. Dit in tegenstelling tot de open koutergebieden waar het afsluiten van de percelen verboden was. Het drieslagstelsel werd toegepast, alle akkers lagen om de drie jaar braak en werden begraasd door het vee."

[7] Onroerend erfgoed Vlaanderen, Bulkenlandschap met hakhout en knotbomen. Gearchiveerd op 18 februari 2023. "Het bulkenlandschap met houtkanten en knotbomen te Drongen is beschermd als monument."

[8] Onroerend erfgoed Vlaanderen, Bulkenlandschap Paradijskouter. Gearchiveerd op 18 februari 2023. "Het bulkenlandschap wordt gekenmerkt door een afwisseling van akkers en hooiland met een gesloten karakter door de aanwezigheid van houtkanten en knotbomen"

[9] Onroerend erfgoed Vlaanderen, Hoeve Kasteelhof. Gearchiveerd op 18 februari 2023. "Vanaf het midden van de 14de eeuw is er sprake van de heerlijkheid "ten Bulcke", een heerlijkheid die afgesplitst wordt van deze van Rekkem"

[10] Onroerend erfgoed Vlaanderen, Kasteeldomein Ortegat. Gearchiveerd op 18 februari 2023. "De naam Kasteel 'De Bulck' kwam eveneens voor, ontleend aan het toponiem van de locatie waar het kasteeldomein werd ingeplant."

[11] De heemkundige kring „HET LAND VAN NEVELE”

[Nederland2-12] Prof. Dr C. H. EDELMAN (1949). Over de perceelnamen van het Nederlandse Rivierkleigebied, pp. 17-18.

[13] Beulque. Geneanet. Geraadpleegd op 24 mei 2023. "Neuville-en-Ferrain (3,191) - Tourcoing (1,692)"

[14] Van den Beulque. Geneanet. Gearchiveerd op 24 mei 2023. Geraadpleegd op 24 mei 2023. "Tourcoing (77) - Tourcoing, 59200 (30) - Tourcoing, 59599 (21)"

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]