Dande
Dande is een Arubaanse folkloristische traditie bij de jaarwisseling, waarbij muzikanten en zangers, de paranda, met gezongen nieuwjaarswensen langs de huisdeuren trekken.
Oorsprong, instrumenten en zang[bewerken | brontekst bewerken]
Dande is afkomstig van het Latijn en betekent "geven". Rond 1824, met de komst van de Engelsen en anderen tijdens de goudkoorts op Aruba, werd samen met de Venezolaanse priesters tijdens Nieuwjaar gefeest en gezongen waar ook de dande ontstond. Er is ook nog een Engels lied waarvan de gebruikte tekst veel op de tekst van de dande lijkt. Dande is geen Afrikaans ritme, maar was oorspronkelijk een aguinaldo. Met de jaren ging iedereen en vooral de bario's de dande op hun eigen manier spelen en wel met hun vrije slag. In deze tijd was het muziekinstrument van de armen de tambú waardoor ook velen de dande met hun eigen vrije slag gingen spelen, waardoor vandaag de dag velen denken dat de dande haar oorsprong in de Afrikaanse tambú vindt en overeenkomsten vertoont met andere Afro-Caraïbische muziekstijlen. Ook was de dande veel eerder dan 1880 geboren omdat Fransico La Cle, die in 1878 geboren was, nog in 1960 vertelde dat zijn vader van kleins af al dande speelde tijdens de jaarwisseling en hij het van zijn vader (grootvader van Fransico) had geleerd. Dande is een woord in het Latijn dat "geven" betekent en niet van Dandaria. Dandaria is een Portugees woord en geen Spaans zoals velen veronderstellen. Dandaria betekent "dans" Ook het woord dandare wordt genoemd maar dandare is ook geen Spaans woord, maar afkomstig uit het Shona en het betekent: "platform".
Her woord dande is afgeleid van het woord dandus en is daarvan de vocatief.
De dande behoort tot de Arubaanse folklore en komt in deze vorm nergens elders in het Caraïbisch gebied voor.
De muziekinstrumenten die bij dande gebruikt worden, zijn op de eerste plaats de viool of de accordeon. Soms worden ze allebei gebruikt. Verder de trom (tambor), die met een stokje wordt bespeeld, de cuarta en de wiri (metalen rasp). Vanaf de jaren 30 van de twintigste eeuw worden ook de gitaar, marimba en maraca's gebruikt, een muzikale invloed uit Cuba.[1]
Bij de dande is er in het algemeen één zanger, maar het kunnen er ook meerdere zijn. De dande is het meest semantisch beladen van alle Arubaanse muziekstijlen, te vergelijken met wat de calypso voor Trinidad is.[2] De tekst bestaat uit gepersonaliseerde nieuwjaarswensen, die door de zanger worden geïmproviseerd. Na iedere strofe van de voorzanger zingen de overige leden van de paranda met handgeklap het dande-refrein ay nobe, een verbastering van "ta aña nobo awe" oftewel "het is Nieuwjaar vandaag". Na het bezingen van de bewoners van het huis herhaalt men de eerste strofen van ieder lied en eindigt men met biba biba aña nobo, biba biba aña nobo.
Huis aan huis[bewerken | brontekst bewerken]
De paranda is actief in de periode vanaf oudejaarsnacht na het traditionele vuurwerk (tiro) tot aan de viering van Driekoningen op 6 januari. Wanneer een huis van bekende mensen wordt benaderd, begint de groep zonder meer te spelen. Wanneer het onbekenden betreft, vraagt een lid van de paranda eerst of de bewoners dande ontvangt. De zanger blijft bij de huisdeur staan. De deur hoeft niet open te staan. Hij zet zijn hoed af en met zijn hoed in zijn rechterhand bezingt hij de aanwezige bewoners afzonderlijk met vermelding van ieders naam.[1] De volgorde is het hoofd van het gezin, daarna zijn echtgenote en ten slotte kinderen, in leeftijdsvolgorde beginnend met de oudste. Tijdens het zingen wordt de hoed doorgegeven zodat hierin geld kan worden gestort voor goed geluk. Na de dande gaat de paranda het huis binnen en worden daar twee liedjes gezongen. Een met de viool of accordeon en een met de tambú-slag. Na gebruik van een drankje vertrekt de paranda naar het volgende huis.[3]
Festivals[bewerken | brontekst bewerken]
Voor behoud en bevordering van de dande vindt jaarlijks een dande-festival plaats. Initiatiefnemer, Harry Croes, organiseerde in 1973 het eerste festival in de Connie Francisclub te Santa Cruz. Na decennialange inzet is hij in 2018 opgevolgd door zijn dochter.[4] Tijdens het festival dingen zangers mee met nieuwe composities en teksten voor de titel van Rey di Dande of Reina di Dande (koning of koningin van het dande-lied). Bekende deelnemers van het eerste uur zijn onder meer Vicente Tromp (meermalen rey di dande) y su grupo Lirios del Campo, Grupo di Betico (voorheen Betico y su grupo), Motito Croes y Conhunto Folklorico Arubano, Edjean Semeleer (meermalen rey di dande), Didi Wernet (meermalen rey di dande).[5] Vanaf 2001 worden er ook voor jongeren en kinderen zangwedstrijden gehouden.[4]
Filmmaker Cindy Kerseborn voltooide vlak voor haar dood in 2019 haar opnamen voor een documentaire over het dandefenomeen, die door Sherman de Jesus werd afgemaakt en op 1 januari 2022 door de VPRO/NTR werd uitgezonden.[6] Hierbij is op te merken dat de inhoud van de documentaire niet klopt over de oorsprong van de dande.
Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]
Bronnen, noten en/of referenties
|