Gebruiker:Caribiana/Kladblok/Philomena Wong
Philomena (Philo) Wong (Aruba, 22 december 1941 – aldaar, 7 maart 2023) was een Arubaans onderwijzeres, dichteres, schrijfster en voordrachtkunstenares. Zij schreef in het Papiaments.
Biografie[bewerken | brontekst bewerken]
Philomena Wong werd op 22 december 1941 geboren in Aruba, regio Paradera. Zij was dochter van een Arubaanse moeder en een Chinese vader. Tezamen met haar broers en zuster groeide zij op in San Nicolas, waar haar familie in het stadscentrum tegenover "Nicolaas Store" een supermarkt dreef. Na aan het Filomena College de Mulo doorlopen te hebben gaat zij naar de kweekschool in Arnhem. In 1964 vangt haar carrière in het onderwijs aan. Zij was 15 jaren werkzaam op de basisschool, Theresiaschool, eerst als leerkracht en later als schoolhoofd, de eerste Arubaanse in deze functie. Vanaf 1979 was zij ambulante leerkracht van FAVI, de Arubaanse stichting voor kinderen met een visuele beperking. In deze periode was Wong tevens actief in de YMCA en als leidster scouting voor meisjes. Naar het voorbeeld van hetgeen zij in Nederland had meegemaakt richtte zij Kindervakantiewerk Aruba op en was zij stichtingsvoorzitter van 1964 tot 1970.[1] De stichting had tot doel kamperen te organiseren voor minderbedeelde meisjes.[2]
Tijdens haar studietijd in Nederland begon Wong haar eerste gedichten te schrijven. Zij schreef in de Papiamentse taal, die zij goed beheerste.[3] Al in 1970 publiceerde ze in het Antilliaanse literaire tijdschrift Watapana; ze wordt gezien als behorend tot de generatie dichters rond dit tijdschrift. Vervolgens publiceerde zij in de bloemlezingen "Di Nos" van Pierre Lauffer in 1971 en "Cosecha Arubiano" in 1983 en in het tijdschrift "Skol i Komunidat" in 1985 en 1986. In 1984 verscheen haar debuutbundel "Mi" ta biba den mi pensamento ("Ik" leef in mijn gedachte) met als centrale thema het recht van het individu op een eigen bestaan en waarde. In een van de gedichten zet zij zich af tegen de dubbele moraal die haar als vrouw werd opgelegd.[4][5]
In 1986 verscheen haar episch gedicht Na caminda pa independencia (Op weg naar onafhankelijkheid), waarin zij haar gemengde gevoelens uit met betrekking tot de Arubaanse strijd voor status aparte binnen het Koninkrijk.[6].
Acompaña pa musica y arte di movemento ela declama esaki pa prome biaha na 1986 riba Dia di Himno y Bandera. E poema ta expone brevemente e "literatura indianista", na momento di trata e historia pre-colombiano di Aruba. Wong tabata mira e obra como uno educativo, cu lo por wordo usa como punto di salida pa discusionnan na scolnan, por ehempel di "maatschappijleer". Na 1992 ta sali Di ta .. pa .. tabata, un coleccion di poesia cu ta oscila entre e presente (ta) y e pasado (tabata); for di su prome poema tocante e bunita 'mainta' te 'morto' y 'luto' na final. E ta un obra tristo, den cual 'bira bieu' y 'muri' ta para central pa un realidad sin scapatorio. Na 1993 e ta publica un traduccion na ingles di e poemanan den su prome y su di tres coleccion den Crusando Frontera / Crossing borders.
Na 1970 e ta haci su debut den "Watapana", un revista cultural Antiano y ta ser considera di pertenece na e generacion di poetanan rond e revista aki. E ta sigui pa publica den e antologianan "Di Nos" di Pierre Lauffer na 1971 y "Cosecha Arubiano" na 1983 y den e revista "Skol i Komunidat" na 1985 y 1986. Na 1984 e ta saca su prome coleccion di 14 poema "Mi" ta biba den mi pensamento cu tin como tema central e derecho di e individuo riba su propio existencia y valor. Den un di e poemanan e ta desbarata e moral dobel den cual su persona como muhe tin cu biba.[7][8] Na 1986 e ta publica su poesia epico titula Na caminda pa independencia, cu ta expresa su sentimentonan mixto tocante e lucha pa Aruba su status aparte dentro di Reino Hulandes.[9]. Acompaña pa musica y arte di movemento ela declama esaki pa prome biaha na 1986 riba Dia di Himno y Bandera. E poema ta expone brevemente e "literatura indianista", na momento di trata e historia pre-colombiano di Aruba. Wong tabata mira e obra como uno educativo, cu lo por wordo usa como punto di salida pa discusionnan na scolnan, por ehempel di "maatschappijleer". Na 1992 ta sali Di ta .. pa .. tabata, un coleccion di poesia cu ta oscila entre e presente (ta) y e pasado (tabata); for di su prome poema tocante e bunita 'mainta' te 'morto' y 'luto' na final. E ta un obra tristo, den cual 'bira bieu' y 'muri' ta para central pa un realidad sin scapatorio. Na 1993 e ta publica un traduccion na ingles di e poemanan den su prome y su di tres coleccion den Crusando Frontera / Crossing borders.
Wong had voordrachtstalent en presenteerde uit eigen werk bij cultureel-literaire manifestaties in Aruba, Curaçao en Nederland. Uitgenodigd door Women’s International Writers hield zij in 1993 een voordracht op de Frankfurter Buchmesse.[10]
Cu su don pa declama Wong tabata presenta su propio obranan na manifestacionnan cultural-literario na Aruba, Corsou y Hulanda. Invita pa e organisacion Women’s International Writers ela declama na 1993 na e conocido mercado di buki internacional na Alemania, Frankfurter Buchmesse.[11] Un di su poemanan mas conoci ta Placa Mancha, inspira riba e problematica nacional y internacional di logra placa na un manera ilegal.[12] E poema ritmico aki, cual ta ilustra e vigor di idioma Papiamento cu e repeticion di e palabranan "placa placa, placa", ela presenta na Plaza Betico pa e pareha real na 2002.[13] Wong tambe tabata presenta cuentanan cortico ku e mes a skirbi, pero no a yega na publica.[14] Den corant "Bon Dia Muchanan" e tabata publica storia di mucha. Dos buki di mucha di Jacques Thönissen ela traduci for di version Hulandes pa Papiamento: E aventuranan di Cado Cododo (2005) y Spoki, bandido y buscadonan di oro (2008).[15] Wong tabata activo den politica den añanan 1990, prome como miembro di directiva di FESCA y na eleccion 1993 como candidato nr. 23 riba lista di AVP, logrando 141 voto personal.[16]
Na 1986 ela ricibi e "Premio di Oro Aruba" pa su logronan riba tereno di literatura. Despues di tabata malo pa algun tempo Philomena Wong ta fayece dia 7 di maart 2023 na edad di 81 aña.
Werken[bewerken | brontekst bewerken]
- 1983 - "Mi" ta biba den mi pensamento (gedichtenbundel)
- 1986 - Na caminda pa independencia
- 1992 - Di ta….pa….tabata
- 1993 - Crusando Frontera / Crossing borders
Bronnen, noten en/of referenties
|