Gebruiker:Ortholino/Kladblok

Ana Paes

Dona Ana Gonçalves Paes d’Altro (Bahia 1612 ? - Den Haag 21-12-1674) was een rijke Portugese plantersdochter die in het zeventiende-eeuwse Brazilië door een noodlottig toeval in contact kwam met het Nederlands bestuur van de WIC-kolonie Pernambuco.

De West-Indische Compagnie was in 1621 opgericht met de intentie om handel te drijven met het westelijk Atlantisch en het Caraïbische gebied. Maar omdat de Nederlanden op dat moment in oorlog verkeerden met Spanje en Portugal, was kaapvaart een gelegitimeerde bezigheid om de tegenstander economisch te schaden. Voor de handel werd begeerlijk gekeken naar de winstgevende suikerhandel die Portugal in het noordoosten van Brazilië had ontwikkeld. Een eerste poging in 1624 om dat gebied te veroveren mislukte, maar in 1630 werden met succes de stadjes Olinda en Recife in het kapiteinschap Pernambuco veroverd.

Als Ana op achttienjarige leeftijd trouwt met Pedro Correia da Silva krijgt zij als bruidsschat de suikermolen Casa Forte mee, een van de meest productieve plantages in het achterland van Pernambuco. Bij de inval in Olinda sneuvelt haar echtgenoot echter in de strijd tegen de Nederlandse troepen. Tegen de mores van haar tijd in, besluit Dona Ana het beheer van de suikermolen in eigen hand te nemen en komt zo in contact met de Nederlandse handels- en bestuurselite in Recife.

Na enkele jaren ontmoet zij een Nederlandse officier, Charles de Tourlon, met wie zij trouwt en met wie zij in 1643 een dochter krijgt, Isabella. Bij dit huwelijk gaat zij ook over naar het gereformeerde geloof. Wanneer in 1637 Graaf Johan Maurits van Nassau-Siegen als Gouverneur in de WIC-kolonie aankomt, wordt Dona Ana een graag geziene gaste in de entourage van de Graaf. Al spoedig circuleren er geruchten als zou zij de minnares van de ongehuwde Graaf zijn. In 1643 wordt haar echtgenoot De Tourlon op verdenking van verraad naar patria gezonden waar hij van alle beschuldigingen wordt vrijgesproken, maar vóór zijn terugkeer naar Brazilië overlijdt. Een jaar na zijn dood trouwt Dona Ana met mr. Gisberth de Witt, lid van de Raad van Justitie, met wie zij in 1647 een zoon Kornelis en in 1651 een dochter Elisabeth krijgt.

Als de Nederlanders in 1654 zich overgeven en het gebied moeten afstaan aan de Portugese vrijheidsstrijders, bedingt Dona Ana dat in de capitulatievoorwaarden de bepaling wordt opgenomen, dat alle Nederlanders die met een Portugese zijn getrouwd, hun vrouw mee kunnen nemen naar patria en met “groot respect ende courtoisie” behandeld dienen te worden.

Met haar echtgenoot Gisberth de Witt vestigt Dona Ana zich in Den Haag, waar haar man een rol speelt in de vredesonderhandelingen met Portugal. Dona Ana overlijdt in december 1674 en wordt bijgezet in de Kloosterkerk aan het Lange Voorhout. In 1671 is haar enige zoon ook overleden en een half jaar na haar dood overlijdt ook haar jongste dochter Elisabeth. Gisberth de Witt overlijdt in Den Haag in 1692. Haar oudste dochter Isabella huwt Vigilio Gaspar de Schroyenstein, officier in het Staatse leger.

Trivia

Het gebied waar de suikermolen Casa Forte zou hebben gestaan is thans een lommerrijk plein in de gelijknamige wijk van Recife.

Over het leven van Dona Ana is tenminste één roman in het Portugees verschenen.

Ana Paes staat ook vermeld in het Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland.

Literatuur

• L. Hulsman, ‘Gisberth de With en Anna Paes. De geschiedenis van het huwelijk van een Dordtenaar en een Braziliaanse in de 17e eeuw’, Oud Dordrecht 23 (2005) nr. 2, 52-62; nr. 3, 36-45; 24 (2006) nr. 1, 61-70.

• J. de Lint, ‘Pernambuco, Nederlands-Brazilië, 1624-1654’. ISBN 9 789082 405224. MagellanBook (2019)