Georgische presidentsverkiezingen 1991

Georgische presidentsverkiezingen 1991
	Zviad Gamsachoerdia werd verkozen als eerste president van Georgië
Datum eerste ronde	26 mei 1991
Land	Georgië
Opkomst eerste ronde	82,6%
Resultaat
Genomineerde	Zviad Gamsachoerdia
Partij	Ronde Tafel - Vrij Georgië
Percentage	86,5%
Genomineerde	Valerian Advadze
Partij	Blok 'Eendracht, Vrede, Wedergeboorte'
Percentage	8,1%
Nieuwe president	Zviad Gamsachoerdia
Vorige president	Zviad Gamsachoerdia
Begin regeerperiode	12 juni 1991; afgezet 2 januari 1992
Opvolging verkiezingen
Portaal	Politiek ; Georgië

De Georgische presidentsverkiezingen van 1991 vonden plaats op 26 mei 1991. Het waren de eerste directe presidentsverkiezingen in Georgië, nadat het land zich op 9 april 1991 onafhankelijk verklaard had van de Sovjet-Unie. De leider van de Georgische Sovjetrepubliek, de nationalist Zviad Gamsachoerdia, werd in een deelnemersveld van zes kandidaten met een overgrote meerderheid van 86,5% van de stemmen tot president van Georgië gekozen. De opkomst bedroeg 82,6%. Gamsachoerdia werd zeven maanden na zijn verkiezing tijdens een bloedige coup afgezet, waarna het presidentschap tot november 1995 afgeschaft werd.

Achtergrond[bewerken | brontekst bewerken]

De eerste presidentsverkiezing van Georgië vond plaats binnen de context van het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. De eerste vrije verkiezing voor de Hoge Raad (parlement) van de Georgische Sovjetrepubliek betekende in oktober 1990 een overwinning van de nationalistische Ronde Tafel coalitie onder leiding van Zviad Gamsachoerdia op de Communistische Partij. Gamsachoerdia werd tot voorzitter van de Hoge Raad gekozen en werd het leiderschap over de republiek verplaatst van de Eerste Secretaris van de Communistische Partij naar de voorzitter van de Hoge Raad, waarmee Gamsachoerdia het staatshoofd werd. Tevens werd de Sovjetrepubliek hernoemd in Republiek Georgië en begon het staatkundige proces van losmaking van de Sovjet-Unie. Het Georgisch-Ossetisch conflict mondde in januari 1991 uit in een burgeroorlog die anderhalf jaar zou duren.

Onafhankelijkheidsreferendum[bewerken | brontekst bewerken]

Op 31 maart 1991 vond het Georgische onafhankelijkheidsreferendum plaats, waarin vrijwel unaniem in werd gestemd met de onafhankelijkheid. Deze werd op 9 april 1991 uitgeroepen, op basis van de onafhankelijkheidsakte van 26 mei 1918. Op 14 april 1991 werd de functie van president van Georgië ingevoerd, en werd Gamsachoerdia door de Hoge Raad tot president benoemd.^[1] De president kreeg erg veel macht toegekend, waaronder zonder tussenkomst van het parlement het afkondigen van de noodtoestand en het andere landen de oorlog te mogen verklaren.^[2] Enkele dagen later nam de Hoge Raad een wet aan die presidentsverkiezingen mogelijk maakte en werd deze gepland op de nationale onafhankelijkheidsdag 26 mei 1991. Georgië werd daarmee de eerste sovjetrepubliek die een presidentsverkiezing organiseerde, ruim twee weken voordat de Russische SFSR deze zou houden.^[3]

Resultaten[bewerken | brontekst bewerken]

De verkiezing werd overtuigend in een ronde gewonnen door Zviad Gamsachoerdia, die 86,5% van de stemmen behaalde bij een opkomst van 82,6%. De oppositiekandidaat Valerian Advadze kreeg 8,1% van de stemmen. De kandidaat van de Georgische Communistische Partij, Jemal Mikeladze, eindigde als derde met slechts 1,7% van de stemmen. Ook de andere drie kandidaten kwamen er niet aan te pas.^[2] Op 7 juni 1991 hield Gamsachoerdia zijn inaugurele toespraak voor de Hoge Raad,^[4] en op 12 juni legde hij in het openbaar een eed af.^[5]

Uitslag presidentsverkiezing Georgië 26 mei 1991
Kandidaat		Partij	Eerste ronde
Kandidaat		Partij	Stemmen	%
	Zviad Gamsachoerdia	Ronde Tafel - Vrij Georgië	2.565.362	86,5
	Valerian Advadze	Blok 'Eendracht, Vrede, Wedergeboorte'	240.243	8,1
	Jemal Mikeladze	Georgische Communistische Partij	51.717	1,7
	Nodar Natadze	Volksfront van Georgië	36.266	1,2
	Irakli Sjengelaia	Blok 'Vrijheid'	26.886	0,9
	Tamaz Kvatsjantiradze	Blok 'Democratisch Georgië'	8.553	0,3
Totaal			2.929.027

Subtotaal			2.929.027
Ongeldige stemmen			39.918	1,3
Totaal aantal stemmen			2.968.945	100
Kiesgerechtigden / opkomst			3.594.810	82,6
Bronnen: CESKO,^[6] Nohlen.^[7]

Nasleep[bewerken | brontekst bewerken]

Na de verkiezing tot president voerde Gamsachoerdia een autoritair bewind, wat leidde tot oplopende politieke spanningen. De oppositie verenigde zich in een anti-Gamsachoerdiacoalitie en er ontstonden paramilitaire verzetsgroepen. Ook kreeg Gamsachoerdia conflicten in zijn eigen regering en nam voorzitter van de Ministerraad Tengiz Sigoea op 18 augustus 1991 ontslag.^[8] Gamsachoerdia wees de Augustusstaatsgreep in Moskou niet af, waardoor hij de Nationale Garde en de Mchedrioni tegen zich in het harnas joeg. Er brak muiterij uit bij de Nationale garde en er kwamen volksprotesten tegen Gamsachoerdia. Naar aanleiding van de coup in Moskou verbood de Georgische president de Georgische Communistische Partij eind augustus 1991.

Coup[bewerken | brontekst bewerken]

De politieke onrust leidde eind 1991 tot een bloedige coup d'état die tot de eerste week van januari 1992 duurde. Op 22 december 1991 belegerden paramilitaire groepen en een deel van de Georgische Nationale Garde onder leiding van Tengiz Kitovani en Dzjaba Ioseliani het parlementsgebouw. Sigoea bood Gamsachoerdia een vrije aftocht aan, maar deze weigerde dat.^[9]

Nog tijdens de coup werd de Militaire Raad opgericht, een noodregering waarin de leiders van de coup zaten, die Gamsachoerdia op 2 januari 1991 uit zijn functie zette.^[10] Op 6 januari wist Gamsachoerdia uit de bunker onder het parlement weg te komen, waar hij sinds het begin van de coup opgesloten zat, en vluchtte met tientallen aanhangers richting Armenië.^[11]^[12] Negen dagen later werd hij naar Tsjetsjenië gevlogen, omdat Armenië de relaties met de nieuwe machthebbers in Tbilisi niet op het spel wilde zetten.^[13]

Verzet[bewerken | brontekst bewerken]

Sigoea werd waarnemend premier en het parlement werd buiten werking gesteld. Na verschillende gesprekken wisten de coupplegers de voormalige Sovjet-buitenlandminister Edoeard Sjevardnadze te overtuigen naar zijn Georgië terug te keren om de democratie te herstellen. Sjevardnadze ging de tijdelijke Staatsraad leiden en bereidde het land voor op nieuwe parlementsverkiezingen. Het presidentschap werd tijdelijk afgeschaft om na de introductie van een nieuwe grondwet in 1995 opnieuw ingevoerd te worden met een verkiezing. Gamsachoerdia legde zich intussen niet neer bij de coup en claimde in ballingschap de legitieme leider van Georgië te zijn. In 1993 keerde hij terug in Georgië en trok vanuit zijn basis in Mingrelië in een gewapende rebellie met zijn militante aanhang ten strijde tegen Sjevardnadze. Op oudjaarsdag 1993 overleed Gamsachoerdia onder nooit opgehelderde omstandigheden.^[14]

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]

Bronnen, noten en/of referenties

↑ (en) April 14, 1991: Georgia elects first president. Gulf News (13 april 2016). Gearchiveerd op 28 maart 2023. Geraadpleegd op 28 februari 2023.
↑ ^a ^b Georgië kiest grote favoriet met 87 pct tot president . NRC Handelsblad (27 mei 1991). Gearchiveerd op 28 maart 2023. Geraadpleegd op 28 maart 2023.
↑ (en) Georgia Holds First Popular Election For Presidency of a Soviet Republic. The Christian Science Monitor (28 mei 1991). Gearchiveerd op 28 maart 2023. Geraadpleegd op 28 februari 2023.
↑ (ka) საქართველოს რესპუბლიკის პრეზიდენტის ზვიად გამსახურდიას გამოსვლა საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოს სესიაზე 1991 წლის 7 ივნისს (Toespraak van de president van de Republiek Georgië Zviad Gamsakhurdia tijdens de zitting van de Hoge Raad van de Republiek Georgië op 7 juni 1991). Nationale parlementaire bibliotheek van Georgië - Presidentiële Collectie (7 juni 1991). Gearchiveerd op 28 maart 2023. Geraadpleegd op 28 maart 2023.
↑ (ka) საქართველოს რესპუბლიკის პრეზიდენტის, ბატონ ზვიად გამსახურდიას ფიცი, წარმოთქმული ღვთისა და ერის წინაშე (De eed van de president van de Republiek Georgië, de heer Zviad Gamsakhurdia, uitgesproken voor God en de natie). Nationale parlementaire bibliotheek van Georgië - Presidentiële Collectie (12 juni 1991). Gearchiveerd op 28 maart 2023. Geraadpleegd op 28 maart 2023.
↑ (en) Electoral History Georgia 1990-2018 (pdf). CESKO Central Election Commission Pag.41-47 (2020). Gearchiveerd op 5 november 2022. Geraadpleegd op 8 april 2023.
↑ (en) Natalie Kuchinka‐Lančava, Florian GrotzGeorgia In: Dieter Nohlen, Florian Grotz, Christof Hartmann (ed.). Elections in Asia and the Pacific: A Data Handbook: Volume I: Middle East, Central Asia, and South Asia. Oxford University Press, Oxford, Pag.371–406. ISBN 9780199249589. Geraadpleegd op 25 maart 2023.
↑ (en) Glenn E. Curtis, The Struggle for Control. Georgia: A Country Study - GPO for the Library of Congress. Geraadpleegd op 4 november 2022.
↑ Zeventien doden bij felle strijd in hoofdstad Georgië . NRC Handelsblad (23 december 1991). Gearchiveerd op 28 maart 2023. Geraadpleegd op 28 maart 2023.
↑ (en) Georgia: Information on the Mhedriony (Mkhedrioni) and their activities. Immigration and Refugee Board of Canada - via Reliefweb (1 maart 1994). Gearchiveerd op 27 februari 2022. Geraadpleegd op 28 februari 2023.
↑ (en) Tbilisi Battle Ends As President Flees. Washington Post (7 januari 1992). Gearchiveerd op 1 juli 2022. Geraadpleegd op 28 februari 2023.
↑ (en) Georgia Rebels Oust President : Upheaval: Azerbaijan and Armenia refuse asylum to Gamsakhurdia. Tbilisi opposition proclaims authority in former Soviet republic and vows elections in April. LA Times (7 januari 1992). Gearchiveerd op 28 maart 2023. Geraadpleegd op 28 februari 2023.
↑ (en) Ousted Georgian Leader Flees Armenia. Chicago Tribune (16 januari 1992). Gearchiveerd op 28 maart 2023. Geraadpleegd op 28 februari 2023.
↑ (en) Georgian Rebel Leader Reportedly Kills Himself. Washington Post (7 januari 1994). Gearchiveerd op 30 december 2022. Geraadpleegd op 28 februari 2023.

[1] (en) April 14, 1991: Georgia elects first president. Gulf News (13 april 2016). Gearchiveerd op 28 maart 2023. Geraadpleegd op 28 februari 2023.

[nrc27mei-2] Georgië kiest grote favoriet met 87 pct tot president . NRC Handelsblad (27 mei 1991). Gearchiveerd op 28 maart 2023. Geraadpleegd op 28 maart 2023.

[3] (en) Georgia Holds First Popular Election For Presidency of a Soviet Republic. The Christian Science Monitor (28 mei 1991). Gearchiveerd op 28 maart 2023. Geraadpleegd op 28 februari 2023.

[speech-4] (ka) საქართველოს რესპუბლიკის პრეზიდენტის ზვიად გამსახურდიას გამოსვლა საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოს სესიაზე 1991 წლის 7 ივნისს (Toespraak van de president van de Republiek Georgië Zviad Gamsakhurdia tijdens de zitting van de Hoge Raad van de Republiek Georgië op 7 juni 1991). Nationale parlementaire bibliotheek van Georgië - Presidentiële Collectie (7 juni 1991). Gearchiveerd op 28 maart 2023. Geraadpleegd op 28 maart 2023.

[oath-5] (ka) საქართველოს რესპუბლიკის პრეზიდენტის, ბატონ ზვიად გამსახურდიას ფიცი, წარმოთქმული ღვთისა და ერის წინაშე (De eed van de president van de Republiek Georgië, de heer Zviad Gamsakhurdia, uitgesproken voor God en de natie). Nationale parlementaire bibliotheek van Georgië - Presidentiële Collectie (12 juni 1991). Gearchiveerd op 28 maart 2023. Geraadpleegd op 28 maart 2023.

[cesko-6] (en) Electoral History Georgia 1990-2018 (pdf). CESKO Central Election Commission Pag.41-47 (2020). Gearchiveerd op 5 november 2022. Geraadpleegd op 8 april 2023.

[nohlen-7] (en) Natalie Kuchinka‐Lančava, Florian GrotzGeorgia In: Dieter Nohlen, Florian Grotz, Christof Hartmann (ed.). Elections in Asia and the Pacific: A Data Handbook: Volume I: Middle East, Central Asia, and South Asia. Oxford University Press, Oxford, Pag.371–406. ISBN 9780199249589. Geraadpleegd op 25 maart 2023.

[chap17-8] (en) Glenn E. Curtis, The Struggle for Control. Georgia: A Country Study - GPO for the Library of Congress. Geraadpleegd op 4 november 2022.

[9] Zeventien doden bij felle strijd in hoofdstad Georgië . NRC Handelsblad (23 december 1991). Gearchiveerd op 28 maart 2023. Geraadpleegd op 28 maart 2023.

[10] (en) Georgia: Information on the Mhedriony (Mkhedrioni) and their activities. Immigration and Refugee Board of Canada - via Reliefweb (1 maart 1994). Gearchiveerd op 27 februari 2022. Geraadpleegd op 28 februari 2023.

[11] (en) Tbilisi Battle Ends As President Flees. Washington Post (7 januari 1992). Gearchiveerd op 1 juli 2022. Geraadpleegd op 28 februari 2023.

[12] (en) Georgia Rebels Oust President : Upheaval: Azerbaijan and Armenia refuse asylum to Gamsakhurdia. Tbilisi opposition proclaims authority in former Soviet republic and vows elections in April. LA Times (7 januari 1992). Gearchiveerd op 28 maart 2023. Geraadpleegd op 28 februari 2023.

[13] (en) Ousted Georgian Leader Flees Armenia. Chicago Tribune (16 januari 1992). Gearchiveerd op 28 maart 2023. Geraadpleegd op 28 februari 2023.

[14] (en) Georgian Rebel Leader Reportedly Kills Himself. Washington Post (7 januari 1994). Gearchiveerd op 30 december 2022. Geraadpleegd op 28 februari 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Presidentsverkiezingen:	1991 · 1995 · 2000 · 2004 · 2008 · 2013 · 2018
Parlementsverkiezingen:	1919 · 1990 · 1992 · 1995 · 1999 · 2003 · 2004 · 2008 · 2012 · 2016 · 2020 · 2024
Referenda:	1991 · 2003 · 2008