Kyhytysuka
Kyhytysuka sachicarum is een lid van de Ichthyosauria dat tijdens het vroege Krijt leefde in het gebied van het huidige Colombia.
Naamgeving[bewerken | brontekst bewerken]
In de jaren zeventig vond Jorge Cárdenas bij Villa de Leyva de schedel van een ichthyosauriër die hij schonk aan het Museo Geológico Nacional José Royo y Gómez. Het was de eerste maal dat fossielen van die groep in Colombia waren aangetroffen. In 1977 werd de vondst aangeduid als Platypterygius sachicarum, toen nog een nomen nudum. In 1997 benoemde María Páramo-Fonseca het taxon formeel als een nieuwe soort van Platypterygius, opnieuw Platypterygius sachicarum. De soortaanduiding ging er ten onrechte van uit dat er een etnische groep van de "Sachicas" bestaan zou hebben. De naam was geïnspireerd door de stad Sáchica, de "burcht van de heerser".
Het holotype, DON 19671, is gevonden in een laag van de Pajaformatie die dateert uit het Barremien-Aptien. Het bestaat uit een schedel met onderkaken.
De soort kreeg in de jaren daarna weinig aandacht. Soms werd zij identiek beschouwd aan Platypterygius hauthali.
In 2018 werden twee voorvinnen, specimen CIP-FCG-CBP-87, aan een Platypterygius sp. toegewezen. Ze waren ook gevonden bij Villa de Levya. Een volgende vondst zou hun toewijzing aan P. sachicarum plausibel maken. In 2014 vonden Gustavo Amador en Carmenza Amador op hun land een skelet met schedel. in 2019 werd dit beschreven als een nieuw exemplaar van P. sachicarium, specimen CIP-GA-01042014. Men concludeerde dat een apart geslacht niet nodig was.
In 2021 werd door Dirley Cortés, Erin Maxwell en Hans Larsson desalniettemin een apart geslacht benoemd: Kyhytysuka. De geslachtsnaam is een combinatie van het Muisca kyhyty, "snijden" en suka, "scherp", een verwijzing naar de scherpe tanden.
Beschrijving[bewerken | brontekst bewerken]
Het grootste exemplaar, specimen CIP-GA-01042014, wijst op een totale lengte van zo'n vijf meter. De schedel daarvan is vierenegentig centimeter lang.
Onderscheidende kenmerken bevinden zich vooral in het gebit. In het algemeen zijn de tanden nog vrij standaard: kegelvormig met een ronde dwarsdoorsnede en licht naar achteren en binnen gekromd. Ze staan in een tandgroeve. Ze zijn tot twaalf millimeter lang. Van de zevenveertig tanden in het dentarium van de onderkaak echter, staan de achterste in een beenplateau met tandkassen, achter de neusgaten. De tandrij van het bovenkaaksbeen loopt verder naar achteren door met als gevolg dat de zeven achterste maxillaire tanden geen tegenoverliggende tanden in de onderkaak hebben.
Speciaal is de grote differentiatie in het gebit. Men onderscheidde vijf zones. Zone I omvat de voorste drie tanden in de praemaxilla. Ze zijn slank en staan dicht opeen, een rosette vormend om prooien te grijpen. Zone II omvat de volgende tien tanden in de praemaxilla en tien tegenoverliggende tanden in het dentarium. Deze tanden zijn een halve centimeter korter en werden om en om vervangen. Zone III beslaat in de bovenkaken de grote tanden van de achterste praemaxilla en het voorste bovenkaaksbeen. Ze vormen een doorlopende zaagrand terwijl bij de meeste ichthyosauriërs de tanden in deze positie forse tussenruimten hebben. De rand van het dentarium is duidelijk korter. In zone IV echter, de overige maxillaire tanden, zijn er wel tussenruimten, kennelijk omdat ze om en om vervangen werden. In zone V staan korte tanden, robuust en dicht op elkaar. Ze kunnen gediend hebben om harder voedsel te kraken, gebruikmakend van het feit dat de bijtkracht dicht bij het kaakgewicht veel hoger ligt.
De voorvin heeft vier onderscheidende kenmerken. Het opperarmbeen heeft een sterk hol facet, naar voren gericht en met een opvallende opstaande rand, voor het contact met het voorste extra onderarmbeen. Het ulnare heeft spleten in de voorrand en achterrand. Het extra voorste onderarmbeen heeft vier gerichtsfacetten. Het pisiforme is opvallend zwaargebouwd met een driehoekig profiel. Verder telt de voorvin acht vingers, vooraan en achteraan twee extra.
Fylogenie[bewerken | brontekst bewerken]
De beschrijvers verwierpen in 2021 een Platypterygiinae wegens de onzekere positie van P. platydactylus. Ze plaatsten Kyhytysuka daarom in een Brachypterygiidae, als zustertaxon van een klade gevormd door Caypullisaurus, "Platypterygius" australis (Longirostra) en "Platypterygius" hercynicus.
Dat leverde het volgende kladogram op.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Levenswijze[bewerken | brontekst bewerken]
Kyhytysuka was een roofdier. Vrij kleine ogen wijzen erop dat niet diep gedoken werd: het is mogelijk dat vooral de kustwateren bewoond werden.
Het gedifferentieerde gebit toont dat het dieet variabel was. Met de voorste rosette konden kleine glibberige prooien gegrepen worden. De zaagranden van Zone III duiden op een voor ichthyosauriërs zeldzame specialisatie als hypercarnivoor. Ze waren in staat grotere prooien te verwonden en hun vlees te versnijden. De achterste tanden konden schelpen en schalen kraken, bij voorbeeld van ammonieten.
Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]
- Páramo, M.E. 1997. "Platypterygius sachicarum (Reptilia, Ichthyosauria) nueva especie del Cretácico de Colombia". Revista Ingeominas. 6: 1–12
- Cortés, D., & M. E. Páramo-Fonseca. 2018. "Restos apendiculares de un ictiosaurio oftalmosáurido del Barremiano inferior de Villa de Leiva, Colombia". Boletín de Geología 40: 15–30
- Maxwell, Erin E.; Cortés, Dirley; Patarroyo, Pedro; Ruge & Mary Luz Parra. 2019. "A new specimen of Platypterygius sachicarum (Reptilia, Ichthyosauria) from the Early Cretaceous of Colombia and its phylogenetic implications". Journal of Vertebrate Paleontology. 39(1): e1577875
- Cortés, D.; Maxwell, E.E. & Larsson, H.C.E. 2021. "Re-appearance of hypercarnivore ichthyosaurs in the Cretaceous with differentiated dentition: revision of ' Platypterygius ' sachicarum (Reptilia:Ichthyosauria, Ophthalmosauridae) from Colombia". Journal of Systematic Palaeontology. 19(14): 1–34