Subjectieve verzoeningsleer

De subjectieve verzoeningsleer is een beschouwing van het verzoenings- en verlossingswerk van Christus, waarvan de strekking van dit werk allereerst iets doet met de mens. Dat wil zeggen dat het sterven van Jezus Christus iets losmaakt bij de mens waardoor deze zich geroepen voelt Christus na te volgen.^[1] Het kruis laat ons de liefde van God zien.^[2]

Samenvatting[bewerken | brontekst bewerken]

Omdat de subjectieve verzoeningsleer dus in de eerste plaats iets losmaakt bij de individuele mens (het subject) onderscheidt deze verzoeningsleer zich van de twee andere verzoeningstypen, de satisfactieleer (verzoening door voldoening), waar uit wordt gegaan van een aan God door Christus geleverde waardevolle prestatie^[1] en de klassieke verzoeningsleer van de vroege Kerk, waar God door Christus een overwinning behaald op het kwaad en de mensen die gevangenen zijn van dit kwaad (duivel, zonde, dood)^[3], waardoor er iets verandert aan de toestand van de wereld.^[1] Deze twee verzoeningstypen placht men objectief te noemen daar zij in de eerste plaats uitgaan van God zelf; Hij is het object.

Abaelardus en andere middeleeuwse vertegenwoordigers[bewerken | brontekst bewerken]

De subjectieve verzoeningsleer wordt vaak in verband gebracht met het werk van de persoon van Petrus Abaelardus (1079-1149) en gezien als staande in scherp contrast met het werk van zijn tijdgenoot Anselmus van Canterbury (1033-1109),^[4] die wordt gezien als de grondlegger van de satisfactieleer. Abaelardus geloofde dat Christus de mens had verlost en verzoend en het passende antwoord van de mens hierop is het navolgen van Christus. Christus' leven in liefdevolle dienstbaarheid aan God de Vader moest Hij aan het kruis met de dood bekopen, maar werd vanwege zijn gehoorzaamheid en zondeloosheid op de derde dag door God uit de dood opgewekt. Zijn leven en sterven wekken bij de mens liefde op en hij zal derhalve zijn leven ten dienste van liefde stellen: "Onze verlossing is derhalve gelegen in die hoogste liefde, die door het lijden van Christus bij ons wordt gewekt, welke liefde niet alleen van de dienstbaarheid der zonde bevrijdt maar ons ook de ware vrijheid der kinderen Gods deelachtig maakt, zodat wij alles volbrengen minder uit vrees dan uit liefde voor Hem, die ons zó grote genade heeft aangebracht."^[5]^[6] Abaelardus is zeker niet de enige middeleeuwse vertegenwoordiger van de subjectieve verzoeningsleer. Korff noemt in zijn Christologie (1941, p. 87) ook de namen van Bernardus van Clairvaux, Franciscus van Assisi en Petrus Lombardus.^[4] Bij al deze middeleeuwse vertegenwoordigers van de subjectieve verzoeningsleer treffen we echter ook veel elementen aan die ontleend zijn aan de objectieve verzoeningstypen.^[1] Sporen van de subjectieve verzoeningsleer blijven echter niet beperkt tot de middeleeuwen, maar men treft hen ook al aan bij de kerkvaders, o.m. bij Augustinus van Hippo.^[7] Dit is niet verwonderlijk, omdat de kerkvaders van het begin af aan hebben geleerd dat geloven in verzoening zich ook in daden diende te vertolken.^[8]

Vertegenwoordigers vanaf de zestiende eeuw[bewerken | brontekst bewerken]

Faustus Socinus (1539-1604) en de naar hem genoemde socinianen stonden een subjectieve verzoeningsleer voor.^[9]

Sinds de Verlichting is de subjectieve verzoeningsleer een van de meest aangehangen verzoeningstypen. Friedrich Schleiermacher (1768-1834), een Duits theoloog, heeft als eerst een subjectieve verzoeningsleer uitgewerkt, waarbij hij uitgaat van een totaalindruk die Christus op ons maakt, waardoor wij de juiste gezindheid mogen ontvangen om Christus na te volgen.^[10] Schleiermacher wijst echter de gedachte af dat Jezus enkel een leraar en voorbeeld is: in Hem ontmoeten wij echt God. De Engelse (anglicaanse) theoloog Hastings Rashdall (1858-1924) betoogd in feite hetzelfde als Schleiermacher.^[11] Hedendaagse theologen die aanhangers van de subjectieve verzoeningsleer zijn, zijn de gereformeerde Nieuwtestamenticus William Barclay (1907-1978)^[12], de mennoniet en hoogleraar Ted Grimsrud (*1954)^[13], de anglicaanse emeritus hoogleraar Keith Ward (*1938)^[14] en de methodistische theoloog Stephen Finlan^[15] Een katholieke pleitbezorger van de subjectieve verzoeningsleer is de Amerikaans hoogleraar Robert J. Daly, SJ.^[16] De bekendste Nederlandse pleitbezorger van de subjectieve verzoeningsleer was dr. Herman Wiersinga (1927-2020).^[17]

Bijbelteksten ter ondersteuning[bewerken | brontekst bewerken]

Teksten uit de evangeliën, die deze visie mogelijk ondersteunen, zijn bijvoorbeeld: Mattheüs 17:5; Mattheüs 25:31-40; Marcus 10:17-22 en Johannes 8:12.

Kritiek[bewerken | brontekst bewerken]

Critici stellen dat het bij de subjectieve verzoeningsleer niet duidelijk is wat het kruis nu precies met de vergeving van zonden te maken heeft.^[18] Ook stelt men dat de zonde niet ernstig genoeg wordt genomen en dat God voldoening eist voor hetgeen Hem door de mensen onthouden wordt.^[19] Dit alles komt volgens critici te weinig aan bod bij de aanhangers van het subjectieve verzoeningstype. Gustaf Aulén (1879-1977) stelt dat de rol van God in het verzoeningsgebeuren tev eel op de achtergrond raakt.^[20]

Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]

R.J. Daly SJ: Sacrifice Unveiled: The True Meaning of Christian Sacrifice, T&T Clark International, Londen en New York 2009
S. Finlan: Salvation Not Purchased: Overcoming the Ransom Idea to Rediscover the Original Gospel Teaching, Cascade Books, Eugene, Oregon 2020
F.W.A. Korff: Christologie II, G.F. Callenbach N.V., Nijkerk 1941
R. Williams: God met ons. De betekenis van het kruis en de opstanding - toen en nu, (uit het Engels vert. door M. van Ham,) Berne Media, Heeswijk 2018

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]

Verzoeningsleer
Christus Victor
Plaatsvervanging (theologie)
Verzoening door voldoening (satisfactio)

Verwijzingen[bewerken | brontekst bewerken]

Bronnen, noten en/of referenties

↑ ^a ^b ^c ^d F.W.A. Korff: Christologie II, G.F. Callenbach N.V., Nijkerk 1941, p. 86
↑ R. Williams: God met ons. De betekenis van het kruis en de opstanding - toen en nu, (uit het Engels vert. door M. van Ham,) Berne Media, Heeswijk 2018, p. 15
↑ K. Rahner e.a.: Klein Theologisch Woordenboek, (uit het Duits vert. i.o. van de Ned. uitgev.,) Uitgeverij Paul Brand N.V., Antwerpen en Hilversum 1965, p. 340
↑ ^a ^b F.W.A. Korff: Christologie II, G.F. Callenbach N.V., Nijkerk 1941, p. 87
↑ Commentaar van P. Abaelardus op Rom. 2:22vv, aangehaald in F.W.A. Korff: Christologie II etc., p. 87, voetnoot
↑ Er is wel wat af te dingen of Abaelardus verzoeningstype zonder meer als subjectief mag worden afgedaan; hij gaat ervan uit dat het de Heilige Geest is, die de bekeerde mens aanzet tot het doen van het goede. Als zodanig kan men ook stellen dat Abaelardus' verzoeningstype toch ook kan worden aangeduid als objectief. Zie K. Ward: Re-Thinking Christianity, Oneworld Publications 2007, ebook (2013), geen paginanummering. Anselmus, Abaelardus' "tegenstrever", betoogd in Cur Deus Homo echter dat het doen van het goede weliswaar een noodzakelijk component vormt van het mens-zijn – niet alleen van het christen-zijn –, maar dat de vervreemding van de mens van God als gevolg van de oerzonde daarmee nog niet is opgeheven, daarvoor heeft de Godmens Jezus in zijn leven en sterven plaatsvervangend voldaan. De gelovige is nu verzoend, en dient nu Christus na te volgen, imitatio.
↑ "Welke grote oorzaak is er voor de komst van de Heer dan deze, dat God Zijn liefde jegens ons zou tonen, terwijl Hij ons die nadrukkelijk aan hart legt? Want toen wij nog zondaars waren, is Christus voor ons gestorven. En dit daarom, omdat het doel van het gebod en de volheid van de Wet gelegen is in de liefde, opdat wij nl. ook wederkerig zouden liefhebben ... Niets immers drijft zozeer tot liefde als dat een ander ons met liefde vóórkomt", A. Augustinus: De catechizandis rudibus 4, 7, aangehaald in F.W.A. Korff: Christologie II, etc., p. 86
↑ Ook bij Thomas van Aquino, die gewoonlijk wordt geassocieerd met de objectieve verzoeningsleer, heeft uitspraken gedaan die men als 'subjectief' kwam kwalificeren, zie R. Williams: God met Ons. De betekenis van het kruis en de opstanding - toen en nu, (uit het Engels vert. door M. van Ham,) Berne Media, Heeswijk 2018, p. 19
↑ F.W.A. Korff: Christologie II, G.F. Callenbach N.V., Nijkerk 1941, pp. 84v.
↑ F.W.A. Korff: Christologie II, G.F. Callenbach N.V., Nijkerk 1941, p. 89
↑ Hastings Rashdall: The Idea of Atonement in Christianity, Macmillan, Londen 1919
↑ Verg. W. Barclay: The Plain Man Looks at the Apostles' Creed, William Collins Sons & Co. Ltd., Glasgow 1979⁸
↑ T. Grimsrud: Instead of Atonement, Wipf & Stock Publishers 2013
↑ Verg. K. Ward: What the Bible Really Teaches, The Crossroad Publishing Company, New York 2004; Re-Thinking Christianity, Oneworld Publications 2007; Confessions of a Recovering Fundamentalist, Cascade Books, Eugene, Oregon 2019
↑ S. Finlan: Salvation Not Purchased: Overcoming the Ransom Idea to Rediscover the Original Gospel Teaching, Cascade Books, Eugene, Oregon 2020
↑ R.J. Daly SJ: Sacrifice Unveiled: The True Meaning of Christian Sacrifice, T&T Clark International, Londen en New York 2009
↑ Verzoening als verandering, Bosch en Keuning, Baarn 1972
↑ R. Williams: God met ons. De betekenis van het kruis en de opstanding - toen en nu, (uit het Engels vert. door M. van Ham,) Berne Media, Heeswijk 2018, pp. 19-20
↑ Dit komt bij de satisfactieleer duidelijker uit dan bij de subjectieve verzoeningsleer.
↑ G. Aulén: De Christelijke Verzoeningsgedachte, (uit het Zweeds vert. door J. Henzel,) H.J. Paris, A'dam 1931, pp. 99-100

[Korff-1] F.W.A. Korff: Christologie II, G.F. Callenbach N.V., Nijkerk 1941, p. 86

[2] R. Williams: God met ons. De betekenis van het kruis en de opstanding - toen en nu, (uit het Engels vert. door M. van Ham,) Berne Media, Heeswijk 2018, p. 15

[3] K. Rahner e.a.: Klein Theologisch Woordenboek, (uit het Duits vert. i.o. van de Ned. uitgev.,) Uitgeverij Paul Brand N.V., Antwerpen en Hilversum 1965, p. 340

[Korff1-4] F.W.A. Korff: Christologie II, G.F. Callenbach N.V., Nijkerk 1941, p. 87

[5] Commentaar van P. Abaelardus op Rom. 2:22vv, aangehaald in F.W.A. Korff: Christologie II etc., p. 87, voetnoot

[6] Er is wel wat af te dingen of Abaelardus verzoeningstype zonder meer als subjectief mag worden afgedaan; hij gaat ervan uit dat het de Heilige Geest is, die de bekeerde mens aanzet tot het doen van het goede. Als zodanig kan men ook stellen dat Abaelardus' verzoeningstype toch ook kan worden aangeduid als objectief. Zie K. Ward: Re-Thinking Christianity, Oneworld Publications 2007, ebook (2013), geen paginanummering. Anselmus, Abaelardus' "tegenstrever", betoogd in Cur Deus Homo echter dat het doen van het goede weliswaar een noodzakelijk component vormt van het mens-zijn – niet alleen van het christen-zijn –, maar dat de vervreemding van de mens van God als gevolg van de oerzonde daarmee nog niet is opgeheven, daarvoor heeft de Godmens Jezus in zijn leven en sterven plaatsvervangend voldaan. De gelovige is nu verzoend, en dient nu Christus na te volgen, imitatio.

[7] "Welke grote oorzaak is er voor de komst van de Heer dan deze, dat God Zijn liefde jegens ons zou tonen, terwijl Hij ons die nadrukkelijk aan hart legt? Want toen wij nog zondaars waren, is Christus voor ons gestorven. En dit daarom, omdat het doel van het gebod en de volheid van de Wet gelegen is in de liefde, opdat wij nl. ook wederkerig zouden liefhebben ... Niets immers drijft zozeer tot liefde als dat een ander ons met liefde vóórkomt", A. Augustinus: De catechizandis rudibus 4, 7, aangehaald in F.W.A. Korff: Christologie II, etc., p. 86

[8] Ook bij Thomas van Aquino, die gewoonlijk wordt geassocieerd met de objectieve verzoeningsleer, heeft uitspraken gedaan die men als 'subjectief' kwam kwalificeren, zie R. Williams: God met Ons. De betekenis van het kruis en de opstanding - toen en nu, (uit het Engels vert. door M. van Ham,) Berne Media, Heeswijk 2018, p. 19

[9] F.W.A. Korff: Christologie II, G.F. Callenbach N.V., Nijkerk 1941, pp. 84v.

[10] F.W.A. Korff: Christologie II, G.F. Callenbach N.V., Nijkerk 1941, p. 89

[11] Hastings Rashdall: The Idea of Atonement in Christianity, Macmillan, Londen 1919

[12] Verg. W. Barclay: The Plain Man Looks at the Apostles' Creed, William Collins Sons & Co. Ltd., Glasgow 1979⁸

[13] T. Grimsrud: Instead of Atonement, Wipf & Stock Publishers 2013

[14] Verg. K. Ward: What the Bible Really Teaches, The Crossroad Publishing Company, New York 2004; Re-Thinking Christianity, Oneworld Publications 2007; Confessions of a Recovering Fundamentalist, Cascade Books, Eugene, Oregon 2019

[15] S. Finlan: Salvation Not Purchased: Overcoming the Ransom Idea to Rediscover the Original Gospel Teaching, Cascade Books, Eugene, Oregon 2020

[16] R.J. Daly SJ: Sacrifice Unveiled: The True Meaning of Christian Sacrifice, T&T Clark International, Londen en New York 2009

[17] Verzoening als verandering, Bosch en Keuning, Baarn 1972

[18] R. Williams: God met ons. De betekenis van het kruis en de opstanding - toen en nu, (uit het Engels vert. door M. van Ham,) Berne Media, Heeswijk 2018, pp. 19-20

[19] Dit komt bij de satisfactieleer duidelijker uit dan bij de subjectieve verzoeningsleer.

[20] G. Aulén: De Christelijke Verzoeningsgedachte, (uit het Zweeds vert. door J. Henzel,) H.J. Paris, A'dam 1931, pp. 99-100

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]