Gebruiker:Rik Vanmaercke/Kladblok

Joseph Vanmaercke

Joseph Henri Vanmaercke (Wevelgem, 19 augustus 1873 – Wevelgem, 23 mei 1937) was een Belgische machineconstructeur van vlasbewerkingsmachines. Hij ontwikkelde, in samenwerking met de gebroeders Joseph en Constant Vansteenkiste, bootmachines, repelmachines en zwingelturbines. Als uitvinder en machinebouwer heeft hij een belangrijke bijdrage geleverd aan de industrialisatie van de vlasbewerking. Hij had vijventwintig octrooien op zijn naam of samen met zijn schoonbroer Joseph Vansteenkiste en dit in acht landen.

Familie

Joseph Vanmaercke stamt uit een familie van smeden met een traditie om het beroep van smid door te geven van vader op zoon en dit sinds het begin van de 18de eeuw. Zijn grootvader Petrus Vanmaercke (1800 – 1853) was de zoon van Petrus Joannes, smid in Oostrozebeke. Na zijn huwelijk in 1836, vestigde Petrus zich in Wevelgem en begon met de uitbating van een nieuwe smidse in het dorp. Na het overlijden van Petrus nam zijn zoon Henricus Vanmaercke (1840 – 1912), op zeer jonge leeftijd en met de hulp van zijn moeder, de leiding van het bedrijf over. Hij breide de smidse uit en werkte er met meerdere knechten. Hij huwde in 1872 met Coleta Deneckere. Joseph Vanmaercke was het enige kind uit dit huwelijk en werd de volgende zaakvoeder van het ‘Huis Vanmaercke’ te Wevelgem. In 1902 huwde hij met Lazarie Boudry (1875 – 1907). Alice Boudry, de zuster van Lazarie, huwde met Joseph Vansteenkiste, waardoor Joseph Vanmaercke en Joseph Vansteenkiste schoonbroers werden.

Levensloop

Na de lagere school te Wevelgem werd hij naar het college van Malonne bij Namen gestuurd. Na het voltooien van zijn studies werkte hij mee in de smisse van zijn vader Henri. Naast het beslaan van paarden en het traditionele smidswerk had het Huis Vanmaercke zich gespecialiseerd in de constructie en verkoop van allerhande werktuigen voor de landbouw. Tijdens de jaren 1902 tot 1912 breidden Henri en Joseph hun zaak stelselmatig uit. Oude gebouwen werden afgebroken en vervangen door nieuwe ruimere werkplaatsen en uitgerust met smidsvuren met bijhorende blaasbalgen, werkbanken, boormachines, draaibanken, slijpmolens en ander precisiemateriaal. Vanaf 1904 gebeurde de aandrijving van de werktuigmachines met een centrale elektrische motor in combinatie met een riemtransmissie. Het bedrijf was voor die tijd modern uitgerust.

Constructeur van vlasbewerkingsmachines

Omstreeks 1900 vervaardigde het Huis Vanmaercke reeds bootmachines voor de gebroeders Vansteenkiste, die hun bootmachine in 1903 brevetteerden. (Boten is het pletten van de zaaddoosjes met een boothamer, om het lijnzaad te winnen) De samenwerking tussen beide uitvinders leidde tot het ontwikkelen van betere vlasbootmachines. Vanaf 1910 begon men ook repelmachines te bouwen. (Repelen is het afrukken van de zaaddoosjes van de vlasstengels met een repelkam) Volgens Bert Dewilde waren Joseph Vanmaercke en Joseph Vansteenkiste de eersten die op het idee kwamen om het vlas op met en rolband aan te voeren en stevig aan te drukken terwijl een bewegende repelkam de zaadbollen gestadig uitrispte. Na vijftien jaar van ontwikkelen werd een repelmachine op de markt gebracht die 1.200 tot 1.800 kg vlas per uur kon repelen. Het tijdschrift ‘Het vlas’ (7 juli 1925) vermeld: “Een repelmachine die eenieders waardering afdwong”. De pioniers van de doorbraak van de zwingelturbine in Vlaanderen waren ongetwijfeld de gebroeders Vansteenkiste, die nauw samenwerkten met Joseph Vanmaercke en later ook met de Izegemse constructeur Valère Paret. (Zwingelen is het verwijderen van de lemen uit het geroote vlas waardoor de soepele, sterke vlasvezels vrijkomen) In 1922 bekwamen J. Vansteenkiste & J. Vanmaercke hun eerste Belgische patent voor een zwingelturbine met twee in elkaar draaiende trommels met elk drie slagmessen. Na het aanbrengen van verbeteringen kwam de zwingelturbine in 1924 op de markt. In het artikel “Een zwingelturbine voor 50 man” verschenen in het weekblad ’t Getrouwe Maldeghem (30 maart 1924) brengt de reporter verslag uit van een dubbel bedrijfsbezoek. Enerzijds, , in de smisse bij Joseph Vanmaercke te Wevelgem, om de proefopstelling van de zwingelturbine te bekijken en anderzijds, in ateliers van de constructeur V. Paret-Messiaen te Izegem, om een demonstratie met de revolutionaire automatische zwingelturbine bij te women. De toenmalige auteur voorspelde dat deze Wevelgemse zwingelautomaat een plaats zou krijgen in het museum. Niettegenstaande bescherming door meerdere octrooien in: België, Frankrijk, Nederland, Engeland en de U.SA. werd deze zwingelturbine door verscheidene machinebouwers toch nagemaakt. Dit gaf aanleiding tot een langdurige en kostelijke processen waardoor Joseph Vanmaercke besloot, om in 1927, zijn patentrechten te verkopen aan Baldewijn Steverlynck (1893 – 1976) uit Kortrijk. Pas in 1932 kwam een einde aan de processen door een uitspraak van het Hof van Cassatie te Brussel. De namakers werden veroordeeld tot het betalen van schadevergoedingen.

In 1928 werd te Ieper de “N.V. tot bevordering der industrialisatie van de vlasvezelbereiding Gieterij en Werkhuizen Vansteenkiste” opgericht, met in de beheerraad o.a. B. Steverlynck en de gebroeders Vansteenkiste. In 1936 werd het bedrijf omgevormd tot ‘N.V. Weefautomaten Picanol’

Vlaams topstuk

De zwingelturbine (1937) in Texture te Kortrijk is opgenomen in de Vlaamse topstukkenlijst. Een revolutionaire automaat die is ontsproten uit de creatieve geesten van Joseph Vanmaercke en de gebroeders Vansteenkiste.

Bronnen

• Bert DEWILDE, Twintig eeuwen Vlas in Vlaanderen, Tielt, Lannoo, 1983. • Daniel MERLEVEDE, Omwille van het vlas. De ‘Memoires van Constant Vansteenkiste, Wevelgem, 1988. • Ludo VANHOVE, 100 jaar site Vansteenkiste op de Kruishoek te Wevelgem, Wibilinga vzw, Wevelgem, 2019. • Website patent • website Vlaamse topstukken • Archief Texture Kortrijk