Gebruiker:PAvdK/Kladblok/Hongaars telwoord
Dit is het persoonlijke kladblok van PAvdK/Kladblok. |
Een kladblok is een subpagina van iemands gebruikerspagina. Het dient als testruimte voor de gebruiker en om nieuwe artikelen of langere toevoegingen aan bestaande pagina's voor te bereiden. Let op: je kladblok opslaan gaat met de knop 'publiceren'. De pagina wordt daarmee nog niet in de openbare encyclopedie geplaatst en blijft een kladpagina. De kladblokpagina is wel zichtbaar (voor iedereen die wat meer van Wikipedia) en mag dus geen onoorbare dingen te bevatten. |
Het is, ook in een kladblok, uitdrukkelijk niet toegestaan om zonder toestemming auteursrechtelijk beschermd materiaal van derden te publiceren. |
Enkele handige links: Spiekbriefje | Snelcursus Andere testplaatsen: De algemene zandbak | De probeerpagina van de snelcursus | De sjabloonzandbak |
Hongaarse telwoorden[bewerken | brontekst bewerken]
Zie: Hongaars telwoord
Rest[bewerken | brontekst bewerken]
Telwoorden vormen in het Hongaars een subcategorie van de bijvoeglijke naamwoorden en worden gewoonlijk voor een zelfstandig naamwoord geplaatst.[1] Het Hongaars kent verschillende typen telwoorden.
Het (zelfstandige) naamwoord, dat volgt op een hoofdtelwoord, staat steeds in het enkelvoud. Naast de ook in het Nederlands bestaande hoofdtelwoorden en rangtelwoorden kent het Hongaars een derde categorie, de "nummertelwoorden" worden genoemd.[2]
Voorbeeld: Három könyv van ott. = "Daar zijn drie boeken."; Három van az asztalon. = "Er zijn er drie op de tafel." Voorbeeld: öt = "vijf" → ötös = "(nummer) vijf", Az ötös busz = "Bus (nummer) 5"
Telwoorden kunnen ook zelfstandig gebruikt worden en dus verbogen worden.
- Voorbeeld: Hányat kérsz? = "Hoeveel wil je?", Kilencet kerek = "Ik wil er negen"
Ook zijn er breuken, die een eigen naam hebben. Deze naam is meestal, maar niet altijd afgeleid van die van het hoofdtelwoord.
Voorbeeld: kilenc = "negen", kilencedik = "negende" Voorbeeld: kettő = "twee", fél = "half" N.B.: másfél = "anderhalf"
Van de hoofdtelwoorden worden door middel van uitgangen de andere typen telwoorden regelmatig afgeleid, maar er zijn enkele uitzonderingen.
Voorbeeld: kettő="twee", fél="half", második="tweede". Voorbeeld: húsz = "twintig", huszadik = "twintigste" (verkorting van de klinker)
Voorbeelden van verschillende typen telwoorden | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 20 | |
hoofdtelwoorden | nulla | egy | kettő | három | négy | öt | hat | hét | nyolc | kilenc | tíz | húsz |
nummertelwoorden | nullás | egyes | kettes | hármas | négyes | ötös | hatos | hetes | nyolcas | kilences | tízes | huszas |
rangtelwoorden | első | második | harmadik | negyedik | ötödik | hatodik | hetedik | nyolcadik | kilencedik | tizedik | huszadik | |
breukgetallen | egész | fél | harmad | negyed | ötöd | hatod | heted | nyolcad | kilenced | tized | huszad |
Sommige telwoorden hebben een verlagende stam en/of hebben een verkorting van de klinker, zoals bij három="drie", négy="vier"', nyolc="acht", húsz="twintig". Geheel regelmatig gaan öt="vijf"' en kilenc="negen". Bij de afleidingen van tíz="tien" wordt soms de í lang geschreven, maar desondanks kort als i uitgesproken.
Hoofdtelwoorden[bewerken | brontekst bewerken]
De eerste Hongaarse hoofdtelwoorden[3], de tientallen en enkele grotere getallen zijn:
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
nulla | egy | kettő | három | négy | öt | hat | hét | nyolc | kilenc |
10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
tíz | tizenegy | tizenkettő | tizenhárom | tizennégy | tizenöt | tizenhat | tizenhét | tizennyolc | tizenkilenc |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
húsz | huszonegy | huszonkettő | huszonhárom | huszonnégy | huszonöt | huszonhat | huszonhét | huszonnyolc | huszonkilenc |
10 | 20 | 30 | 40 | 50 | 60 | 70 | 80 | 90 | |
tíz | húsz | harminc | negyven | ötven | hatvan | hetven | nyolcvan | kilencven | |
100 | 200 | 300 | 400 | 500 | 600 | 700 | 800 | 900 | |
száz | kétszáz | háromszáz | négyszáz | ötszáz | hatszáz | hétszáz | nyolcszáz | kilencszáz | |
1000 | 2000 | 3000 | 4000 | 5000 | 6000 | 7000 | 8000 | 9000 | |
egyezer | kétezer | háromezer | négyezer | ötezer | hatezer | hétezer | nyolcezer | kilencezer | |
1 000 000 | 2 000 000 | 6 789 | |||||||
egymillió | kétmillió | hatezerhétszáznyolcvankilenc |
De vorming van de samengestelde telwoorden is zeer regelmatig. In het Hongaars komt het meest significante altijd eerst.
- Bijvoorbeeld: négyszáznyolcvankettő = 482; hárommillió-négyszáznyolcvanhatezer-nyolcszázhuszonnégy = 3 486 824.
De spatie als duizendscheider wordt gebruikt bij het schrijven van grote getallen.
Enkele aandachtspunten:
- Het woord voor "één", egy, is ook het onbepaald lidwoord, dat echter maar weinig wordt gebruikt.
- Het naamwoord dat volgt op een telwoord staat altijd in het enkelvoud. Voorbeeld: "twee huizen": két ház; "enkele huizen": néhány ház.
- Het getal twee is kettő als het zelfstandig voorkomt en két als het een bepaling is bij wat er volgt. Voorbeelden:
- "Hoeveel huizen? Twee huizen.": Hány ház? Két ház. (Kettő ház wordt alleen gezegd om verwarring te voorkomen tussen Két ház en Hét ház)
- "Hoeveel huizen? Twee.": Hány ház? Kettő.
- Tíz en húsz veranderen in tizen- resp. huszon- indien het voorvoegsels worden, bv. tizenegy, huszonegy.
- Indien het om 1000 of 1 miljoen gaat is het egyezer en egymillió, dus met het voorvoegsel voor "één", egy . Om 100 aan te geven is het gewoon száz, zonder egy.
Rangtelwoorden[bewerken | brontekst bewerken]
De rangtelwoorden zijn zoals in het Nederlands: ze geven een rangnummer aan. In beginsel worden rangtelwoorden gemaakt door achter het hoofdtelwoord de uitgang -odik, -edik, -ödik, bij een verlagende stam -adik,-edik te plaatsen.[4] De eerste rangtelwoorden zijn:
1ste | 2de | 3de | 4de | 5de | 6de | 7de | 8ste | 9de | 10de | 20ste |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
első | második | harmadik | negyedik | ötödik | hatodik | hetedik | nyolcadik | kilencedik | tizedik. | huszadik |
Bij három, négy, hét en tíz wordt de stam verkort als de uitgang wordt toegevoegd.
Rangtelwoorden worden vaak aangegeven als een cijfer met een punt erachter, bijvoorbeeld 1. = "eerste", 87.= "87ste".
Bij het aangeven van de datum worden rangnummers gebruikt in combinatie met een bezitsaanduiding.
- Voorbeelden: május elseje = 1 mei, letterlijk: "mei, zijn eerste" of "eerste van mei"; december harmincegyedikén = "op 31 december" (Szilveszter napján)
Nummertelwoorden[bewerken | brontekst bewerken]
- vorming
In beginsel worden nummertelwoorden gemaakt door achter het hoofdtelwoord de uitgang -os, -es, -ös, bij een verlagende stam -as,-es te plaatsen. De uitgangen -os, -as, -es, -ös vormen bijvoeglijke naamwoorden van telwoorden. De eerste tien "nummertelwoorden" zijn:
- 1, 2-10: egyes, kettes, hármas, négyes, ötös, hatos, hetes, nyolcas, kilences, tízes.
nr. 1 | nr. 2 | nr. 3 | nr. 4 | nr. 5 | nr. 6 | nr. 7 | nr. 8 | nr. 9 | nr. 10 | nr. 20 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
egyes | kettes | hármas | négyes | ötös | hatos | hetes | nyolas | kilences | tízes | húszas |
- bijvoeglijk gebruik
Nummertelwoorden gebruikt men veelal als een bijvoeglijk naamwoord, bijvoorbeeld om het nummer van een kamer of bus of een kleding- of schoenmaat aan te geven. De nummertelwoorden gebruikt men als een attribuut, soms te vertalen met "nummer n".
- Voorbeeld: nyolcas szoba = "kamer nummer 8"; huszonnyolcas busz = "Bus nummer 28"; Negyvenes cipő = "schoenen van maat 40".
De term nummertelwoord dekt in feite de lading gedeeltelijk. Zo kan men de bus die om 6u30 vertrekt aanduiden als hatharmincos busz.
Verschil rangtelwoorden/nummertelwoorden: stel dat de eerste bussen op een ochtend achtereenvolgens zijn: bus nr. 3, bus nr. 28, bus nr. 4 en bus nr. 120, dan zijn dat achtereenvolgens:
- első busz = hármas busz.
- második busz = huszonnyolcas busz.
- harmadik busz = négyes busz.
- negyedik busz = százhúszas busz.
- zelfstandig gebruik
De nummertelwoorden worden ook vaak weer zelfstandig gebruikt: er worden bijvoorbeeld munten en bankbiljetten mee aangeduid, of cijfers en rapportcijfers. Voorbeelden:
- het in Hongarije uitmuntende rapportcijfer 5,
- ötös is een munt of biljet met waarde 5: Fizettem egy ötöst = "Ik betaalde een vijfje",
- de 'vijf' = de hand.
Breuken[bewerken | brontekst bewerken]
1 | 12 | 13 | 15 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 110 | 120 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
egész | fél | egy harmad | egy negyed | egy ötöd | egy hatod | egy heted | egy nyolcad | egy kilenced | egy tized. | egy huszad |
Let op: másfél = "anderhalf, 1½". De aparte termen voor 2½ (harmadfél) en 3½ (negyedfél) worden zelden gebruikt.
Telbijwoorden[bewerken | brontekst bewerken]
De telbijwoorden worden gevormd met de uitgang -szor/-szer/-ször. De keuze van de uitgang volgt de regels van de klinkerharmonie.
Voorbeelden: egyszer=eenmaal, ötször=vijfmaal, hatszor=zesmaal, többször=meermaals.
Een ander type telbijwoorden geeft een groepsgrootte aan. Dit gebeurt met de uitgangen -on/-an/-en.
Voorbeelden: haton=met z'n zessen, ketten=met z'n tweeën, hányan?=met z'n hoevelen?.
Gebruik van telwoorden[bewerken | brontekst bewerken]
Telwoorden worden gebruikt voor het aangeven van hoeveelheden, van de tijd en van de datum.
Voorbeelden | KLOK | Toelichting: | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
in het 11de uur | ||||||||||
(10:00 → 11:00) | (kleine wijzer) | |||||||||
XII | ||||||||||
(één min over tien) 10:01 egy perccel múlt tíz óra ≡ één minuut geleden tien uur |
IX |
|
III | het "nieuwe uur" gaat beginnen. | ||||||
VI | ||||||||||
XII | ||||||||||
(kwart over tien) 10:15 negyed tizenegy ≡ kwart elf |
IX |
|
III | 1ste kwartier van het "nieuwe uur" is voorbij. (kwart over vorige uur) | ||||||
VI | ||||||||||
XII | ||||||||||
(half elf) 10:30 fél tizenegy ≡ half elf |
IX |
|
III | 2de kwartier van het "nieuwe uur" is voorbij. (half "volle uur") | ||||||
VI | ||||||||||
XII | ||||||||||
(kwart voor elf) 10:45 három negyed tizenegy ≡ driekwart elf |
IX |
|
III | 3de kwartier van het "nieuwe uur" is voorbij. (kwart voor "volle uur") | ||||||
VI | ||||||||||
XII | ||||||||||
(elf uur) 11:00 tizenegy óra ≡ elf uur |
IX |
|
III | 4de kwartier van het "nieuwe uur" is voorbij. (het "volle uur") | ||||||
VI | ||||||||||
Bij tijdsaanduidingen wordt er uitgegaan van het komende hele uur, het uur waaraan men is begonnen,[5] wat anders is als in het Nederlands waar wordt uitgegaan aan het afgelopen hele uur. Bij boorbeeld:
0:00 tot 1:00 uur het eerste uur loopt vanaf middernacht (éjfél) 's nachts 10:00 uur tot 11:00 uur het 11de uur begint na 10 uur 12:00 uur tot 13:00 uur na de middag (dél = 12:00 uur) wordt weer begonnen met het eerste uur.
Kwartieren[bewerken | brontekst bewerken]
Het uur waarin men zich bevindt wordt in kwarten verdeeld: het eerste kwart van het uur (¼), het tweede kwart = de helft van het uur (½), het driekwart van het uur (¾) en het hele uur. Deze worden gebruikt als referentietijdstippen bij de benoeming van tussenliggende tijdstippen. (In het Nederlands worden hele en halve uren gebruikt als referentietijdstippen bij de benoeming van tussenliggende tijdstippen.)
Bij voorbeeld: időpont letterlijk: Nederlands 10:15 negyed tizenegy kwart elf "kwart over tien" 10:30 fél tizenegy half elf "half elf" 10:45 három negyed tizenegy driekwart elf "kwart voor elf" 11:00 tizenegy óra elf uur "elf uur"
- Voorbeeld: "Om 10:15 vertekt de bus", "Om kwart over tien vertrekt de bus" → Negyed tizenegy orakor indul a busz.
- Voorbeeld: "Om 10:45 komt de trein", "Om kwart voor elf komt de trein" → Három negyed tizenegy orakor jön a vonat.
Tussenliggende tijden[bewerken | brontekst bewerken]
De tussenliggende tijdstippen worden vergeleken met het dichtstbijzijnde van de vier vergelijkingstijdstippen, dus de hele, halve en kwart-uren. Deze manier van tijdsaanduiding vindt men eveneens in Oostenrijk en in het zuiden van Duitsland.
Voor de tussenliggende tijden vergelijkt men met behulp van vormen van het werkwoord: múlik = "verlopen, voorbij gaan".
Voorbeelden:
- múlva ≈ voor; három perc mulva (lesz) … = "3 minuten te verlopen (wordt het) …"
09:57 három perc múlva tíz óra lesz "drie minuten voor tien" 10:12 három perc múlva negyed tizenegy "drie minuten voor kwart over tien" 10:27 három perc múlva fél tizenegy "drie minuten voor half elf" 10:42 három perc múlva három negyed tizenegy "drie minuten voor kwart voor elf"
- múlt ≈ over; két perccel múlt … = "met 2 minuten voorbij gegaan was het …"
10:02 két perccel múlt tíz (óra) "twee minuten over tien" 10:17 két perccel múlt negyed tizenegy "twee minuten over kwart over tien" 10:32 két perccel múlt fél tizenegy "twee minuten over half elf" 10:47 két perccel múlt három negyed tizenegy "twee minuten over kwart voor elf"
Datums[bewerken | brontekst bewerken]
Datums worden geschreven en gelezen in de volgorde jaar-maand-dag. Zo wordt "24 oktober 1956" in het Hongaars: ezerkilencszáz ötvenhat október huszonnegyedike, in cijfer 1956-10-24., 1956 okt. 24. of 1956 X 24.. Maanden worden vaak ook wel met een Romeins cijfer aangegeven. De punt achter de dag geeft aan dat het om een rangtelwoord gaat (in sommige gevallen met een bezitsuitgang).
Officiële nationale feestdagen in Hongarije zijn:
- március tizenötödike, "15 maart", herdenking van de Hongaarse Revolutie van 1848 tegen het regime van de Oostenrijk-Hongaarse Habsburgers.
- augusztus huszadika, "20 augustus" - Stefanus I van Hongarije wordt in het jaar 1000 gekroond tot de eerste koning van het middeleeuwse Koninkrijk Hongarije.
- október huszonharmadika, "23 oktober", de stichting van de derde republiek, de Hongaarse Opstand van 1956 en de herdenking van het uitbreken van de bevrijdingsoorlog.
Samenvattende tabel[bewerken | brontekst bewerken]
Hongaarse telwoorden | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Getal | Hoofd- telwoord |
Hoofdtelwoord accusatief |
Telbijwoord: (multiplicatief) |
Rang- telwoord |
Fractie (deel, maal) |
Nummer- telwoord |
Telbijwoord: "met z'n ..." |
Szám | Hány? | Hányat? | Hányszor? | Hányadik? | Hányad rész? | Hányas? | Hányan? |
getal | hoeveel? | hoeveel? acc. | hoe vaak? hoeveel keer? |
hoeveelste? | welk deel? hoeveelste deel? |
welk nummer? | met z'n hoevelen? |
0 | nulla, zéro | nullát | nulladik | nullás | senkivel | ||
½ | fél | felet | |||||
1 | egy | egyet | egyszer | első | egész | egyes | egyedül |
1½ | másfél | másfelet | |||||
2 | kettő, két | kettőt | kétszer | második | fél, egyketted | kettes | ketten |
3 | három | hármat | háromszor | harmadik | harmad | hármas | hárman |
4 | négy | négyet | négyszer | negyedik | negyed | négyes | négyen |
5 | öt | ötöt | ötször | ötödik | ötöd | ötös | öten |
6 | hat | hatot | hatszor | hatodik | hatod | hatos | haton |
7 | hét | hetet | hétszer | hetedik | heted | hetes | heten |
8 | nyolc | nyolcat | nyolcszor | nyolcadik | nyolcad | nyolcas | nyolcan |
9 | kilenc | kilencet | kilencszer | kilencedik | kilenced | kilences | kilencen |
10 | tíz | tízet | tízszer | tizedik | tized | tízes | tizen |
11 | tizenegy | tizenegyet | tizenegyszer | tizenegyedik | tizenegyed | tizenegyes | tizenegyen |
12 | tizenkettő | tizenkettőt | tizenkétszer | tizenkettedik | tizenketted | tizenkettes | tizenketten |
20 | húsz | huszat | húszszor | huszadik | huszad | huszas | huszan |
21 | huszonegy | huszonegyet | huszonegyszer | huszonegyedik | huszonegyed | huszonegyes | huszonégyen |
30 | harminc | harmincot | harmincszor | harmincadik | harmincad | harmincos | harmincan |
40 | negyven | negyvenet | negyvenszer | negyvenedik | negyvened | negyvenes | negyvenen |
50 | ötven | ötvenet | ötvenszer | ötvenedik | ötvened | ötvenes | ötvenen |
60 | hatvan | hatvanot | hatvanszor | hatvanadik | hatvanad | hatvanos | hatvanan |
70 | hetven | hetvenet | hetvenszer | hetvenedik | hetvened | hetvenes | hetvenen |
80 | nyolcvan | nyolcvanot | nyolcvanszor | nyolcvanadik | nyolcvanad | nyolcvanos | nyolcvanan |
90 | kilencven | kilencvenet | kilencvenszer | kilencvenedik | kilencvened | kilencvenes | kilencvenen |
100 | száz | százat | százszor | századik | század | százas | százan |
111 | száztizenegy | száztizenegyet | száztizenegyszer | száztizenegyedik | száztizenegyed | száztizenegyes | száztizenegyen |
200 | kétszáz | kétszázat | kétszázszor | kétszázadik | kétszázad | kétszázas | kétszázan |
1000 | egyezer | ezret | egyezerszer | ezredik | ezred | ezres | ezren |
1000 000 | egymillió | milliomot | egymilliószor | milliomodik | milliomod | milliomos | milliomon |
"hoeveel?" | Hány? Mennyi? |
Hányat? Mennyit? |
Hányszor? | Hányan? | |||
hoeveelheid | hoeveel? | hoeveel? acc. | hoe vaak? hoeveel keer? |
met (z'n) hoevelen? | |||
"niets" | semmi | semmit | soha (nooit) | senkivel (met niemand) | |||
"weinig" | kevés | keveset | ritka (zelden) | kevesen (met weinigen) | |||
"enkele" | néhány | néhányat | néha (soms) | néhányan (met enkelen) | |||
"meer" | több | többet | többször (meermaals) | többen (met meerdere) | |||
"veel" | sok | sokat | sokszor (vaak) | sokan (met velen) | |||
"alle" | mind, minden | mindent | mindig (altijd) | mindnyájan (met z'n allen) |
Bronnen, noten en/of referenties
Grammatica, cursussen
|