Gebruiker:PAvdK/Kladblok/Hongaars voornaamwoord
Dit is het persoonlijke kladblok van PAvdK/Kladblok. |
Een kladblok is een subpagina van iemands gebruikerspagina. Het dient als testruimte voor de gebruiker en om nieuwe artikelen of langere toevoegingen aan bestaande pagina's voor te bereiden. Let op: je kladblok opslaan gaat met de knop 'publiceren'. De pagina wordt daarmee nog niet in de openbare encyclopedie geplaatst en blijft een kladpagina. De kladblokpagina is wel zichtbaar (voor iedereen die wat meer van Wikipedia) en mag dus geen onoorbare dingen te bevatten. |
Het is, ook in een kladblok, uitdrukkelijk niet toegestaan om zonder toestemming auteursrechtelijk beschermd materiaal van derden te publiceren. |
Enkele handige links: Spiekbriefje | Snelcursus Andere testplaatsen: De algemene zandbak | De probeerpagina van de snelcursus | De sjabloonzandbak |
Hongaars voornaamwoord[bewerken | brontekst bewerken]
Er worden verschillende typen Hongaarse voornaamwoorden onderscheiden.[B 1][T 1] Enkele daarvan worden niet in het Nederlands gebruikt.
De in het Hongaars onderscheiden voornaamwoorden (névmás) zijn het persoonlijk (személyes névmás), wederkerig (visszaható névmás), wederkerend (kölcsönös névmás), bezittelijk (birtokos névmás), aanwijzend (mutató névmás), vragend (kérdő névmás), betrekkelijk (vonatkozó névmás), onbepaald (határozatlan névmás), algemeen (általános névmás) en ontkennend voornaamwoord (tagadó névmás).
Persoonlijke voornaamwoorden[bewerken | brontekst bewerken]
Persoonsvormen[bewerken | brontekst bewerken]
De Hongaarse persoonlijke voornaamwoorden (személyes névmás) [B 2][T 2] zijn: én = "ik", te = "jij", ő = "hij/zij", mi = "wij", ti = "jullie", ők = "zij".
ev. | 1ste p. | (én) | várok | ik wacht |
---|---|---|---|---|
2de p. | (te) | vársz | jij wacht | |
3de p. | (ő) | vár ø | hij/zij wacht | |
Ön/Maga | U (ev.) wacht | |||
mv. | 1ste p. | (mi) | várunk | wij wachten |
2de p. | (ti) | vártok | jullie wachten | |
3de p. | (ők) | várnak | zij wachten | |
Önök/Maguk | U (mv.) wacht |
In het Hongaars worden de persoonlijke voornaamwoorden weinig gebruikt, omdat de persoon al blijkt uit de uitgangen van de persoonsvorm en uit het zinsverband. Meestal laat men dan ook het persoonlijk voornaamwoord weg, behalve in geval van nadruk.
- Voorbeeld: Zo zegt men Tanár vagyok om uit te drukken "Ik ben leraar"; maar alleen bij sterke nadruk op "ik" wordt het: Én tanár vagyok.
In de derde persoon enkelvoud wordt het koppelwerkwoord van = "is" en vannak = "zijn" juist weggelaten.
- Voorbeeld: Ő tanár = "Hij/Zij is leraar"; Ön tanár = "U bent/is leraar"; Ők tanárok = "Hij/Zij zijn leraar"
Er komen twee beleefdheidsvormen voor: Maga/Maguk en Ön/Önök="U" (enkelvoud/meervoud). Er zijn subtiele, ook regionale, verschillen in het gebruik: vaak wordt Ön als het meest beleefd maar ook als wat afstandelijk ervaren.
Naamvallen[bewerken | brontekst bewerken]
De persoonlijke voornaamwoorden worden in de verschillende naamvallen, in combinatie met uitgangen (suffixen) of met postposities (achterzetsels) gebruikt. Vaak wordt een zelfstandige vorm van de uitgang gebruikt in combinatie met een persoonsuitgang. De bezitsuitgangen hebben naast een vorm voor een enkelvoudig bezit ook een vorm voor een meervoudig bezit. In onderstaande tabel staan enkele voorbeelden voor enkelvoudig bezit en voor aanwijzende voornaamwoorden voor het enkelvoud.
Naamvallen
|
naamvalsuitgangen
(suffixen) |
|||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Enkelvoud
|
Meervoud
| |||||||||||
1ste pers. | 2de pers. | 3de pers. | beleefdheidsvormen | 1ste pers. | 2de pers. | 3de pers. | beleefdheidsvormen | |||||
nominatief | (1) | ø | én | te | ő | Ön | Maga | mi | te | ők | Önök | Maguk |
datief | (3) | -nak/-nek | nekem | neked | neki | Önnek | Magának | nekünk | nektek | nektek | Önöknek | Maguknak |
accusatief | (4) | -ot/-et/-öt, -at/-et, -t |
engem | téged | őt | Önt | Magát | minket bennünket |
titeket benneteket |
őket | Önöket | Magukat |
superessief | (hol?) | -on/-en/-ön | rajtam | rajtad | rajta | rajtunk | rajtatok | rajtuk | ||||
sublatief | (hova?) | -ra/-re | rám | rád | rá | Önre | Magára | ránk | rátok | rájuk | Önökre | Magukra |
delatief | (honnan?) | -ról/-ről | rólam | rólad | róla | Önről | Magáról | rólunk | rólatok | róluk | Önökről | Magukról |
adessief | (hol?) | -nál/-nél | nálam | nálad | nála | Önnél | Magánál | nálunk | nálatok | náluk | Önöknél | Maguknál |
allatief | (hova?) | -hoz/-hez/-höz | hozzám | hozzád | hozzá | Önhöz | Magához | hozzánk | hozzátok | hozzájuk | Önökhöz | Magukhoz |
ablatief | (honnan?) | -tól/-től | tőlem | tőled | tőle | Öntől | Magától | tőlünk | tőlete | tőlük | Önöktől | Maguktól |
inessief | (hol?) | -ban/-ben | bennem | benned | benne | Önben | Magában | bennünk | bennetek | bennük | Önökben | Magukban |
illatief | (hova?) | -ba/-be | belém | beléd | belé | Önbe | Magába | belénk | belétek | beléjük | Önökbe | Magukba |
elatief | (honnan?) | -ból/-ből | belőlem | belőled | belőle | Önből | Magából | belőlünk | belőletek | belőlük | Önökből | Magukból |
causalis-finalis | -ért | értem | érted | érte | Önért | Magáért | értünk | értetek | értük | Önökért | Magukért | |
instrumentalis, sociatief | -val/-vel | velem | veled | vele | Önnel | Magával | velünk | veletek | velük | Önökkel | Magukkal |
Bezittelijk voornaamwoord[bewerken | brontekst bewerken]
Het bijvoeglijk gebruikte bezittelijk voornaamwoord (zoals dat voorkomt in het Nederlands: mijn, jouw, zijn etc.) is in het Hongaars vervangen door een uitgang achter het bezit.
- Voorbeeld: autóm = "mijn auto", autóim = "mijn autos".
Daarnaast zijn er de alleen zelfstandig gebruikt bezittelijke voornaamwoorden. Deze kunnen alle uitgangen krijgen. De "bezittelijke voornaamwoorden" (birtokos névmás) zijn: enyém, tied/tiéd, övé, mienk/miénk, tietek/tiétek, övék, enyéim, tieid/tiéid, övéi, mieink/miéink, tieitek, övéik ...)
Voorbeelden:
- Ez a kék auto az enyém, ez az övé? = "Deze blauwe auto [is] de mijne, dit [is] de hare?",
- Eladtuk a miénket (accusatief) = "We hebben de onze verkocht".
Nederlands | Bezit | ||
---|---|---|---|
enkelvoudig | meervoudig | ||
1ste pers. ev. | mijne | enyém | enyémek, enyéim |
2de pers. ev. | jouwe | tied | tieid |
3de pers. ev. | hare, zijne | övé | övéi, övék |
uwe | Öné/Magaé | Önéi/Magaéi | |
1ste pers. mv. | onze | mienk, miénk | mieink |
2de pers. mv. | die van jullie | tietek, tiétek | tiéitek |
3de pers. mv. | hunne | övék | övéik |
uwe (mv) | Önöké/Maguké | Önökéi/Magukéi |
Wederkerig voornaamwoord[bewerken | brontekst bewerken]
Het wederkerig voornaamwoord = kölcsönös névmás, (egymás, egymást, egymásé, egymásnak, egymásról, egymásért, egymásban, egymásra, egymáshoz, egymásból, egymástól) [B 3]
De stam (nominatief (1ste naamval) egymás = "elkaar" wordt gebruikt in combinatie met achterzetsels. Ook kunnen uitgangen worden toegevoegd.
- Voorbeelden met achterzetsel: Egymás után = "achter elkaar", egymás mellet = "naast elkaar".
- Voorbeelden met uitgang: egymásnak = "aan/voor elkaar", egymásé = "die van elkaar".
Wederkerend voornaamwoord[bewerken | brontekst bewerken]
Voorbeeld wederkerend werkwoord: érezni = zich voelen | |
---|---|
jól érzem magam(at) | ik voel me goed |
jól érzi magát | zij/hij voelt zich goed |
jól érzünk magunkat | wij voelen ons goed |
De beleefdheidsvorm van het persoonlijke voornaamwoord Maga = U wordt ook gebruikt in de betekenis maga = zelf, zich als het wederkerig voornaamwoord (visszaható névmás) (reflexivum). [B 4] In de betekenis "zich" krijgt het een bezits- of persoonsuitgang (zoals magam, magad, maga, magunk, magatok, maguk) maar kan daarachter ook naamvalsuitgangen krijgen.
Aanwijzende voornaamwoorden[bewerken | brontekst bewerken]
Naamvallen
|
uitgangen
of suffixen |
enkelvoud
|
meervoud
| ||
---|---|---|---|---|---|
dat, die | dit, deze | die | deze | ||
nominatief | ø | az | ez | azok | ezek |
ablatief | -tól/-től | attól | ettől | azoktól | ezektől |
accusatief | -ot/-et/-öt, -at/-et, -t | azt | ezt | azokat | ezeket |
adessief | -nál/-nél | annál | ennél | azoknál | ezeknél |
allatief | -hoz/-hez/-höz | ahhoz | ehhez | azokhoz | ezekhez |
causalis-finalis | -ért | azért | ezért | azokért | ezekért |
datief | -nak/-nek | annak | ennek | azoknak | ezeknek |
delatief | -ról/-ről | arról | erről | azokról | ezekről |
elatief | -ból/-ből | abból | ebből | azokból | ezekből |
illatief | -ba/-be | abba | ebbe | azokba | ezekbe |
inessief | -ban/-ben | abban | ebbel | ||
instrumentalis, sociatief | -val/-vel | azzal, avval | ezzel, evvel | azzokal | ezekkel |
sublatief | -ra/-re | arra | erre | ||
superessief | -on/-en/-ön,-n | azon | ezen | azokon | ezeken |
temporalis | -kor | akkor | ekkor | azokkor | ezekkor |
terminatief | -ig | addig | eddig | azokig | ezekig |
De meest gebruikelijke aanwijzende voornaamwoorden (mutató névmás)[B 5][T 3] in het enkelvoud zijn ez = "dit, deze" en az = "dat", in het meervoud ezek = "deze" en azok = "die".
Bijvoeglijk gebruik[bewerken | brontekst bewerken]
De aanwijzende voornaamwoorden worden bij bijvoeglijk gebruik altijd gebruikt in combinatie met het bepaald lidwoord a/az = "de, het".
- Voorbeelden enkelvoud: ez a ház nagy = "dit huis is groot" en az a ház kicsi = "dat huis is klein", ez az ágy = "dit bed" en az az ágy = "dat bed".
- Voorbeelden meervoud: ezek a házak = "deze huizen" en azok a házak = "die huizen", ezek az ágyak = "deze bedden" en azok az ágyak = "die bedden".
Naamvalsuitgangen[bewerken | brontekst bewerken]
De uitgangen voor de naamvallen worden zowel achter het aanwijzend voornaamwoord gezet als achter het daarop volgende zelfstandig naamwoord.
- Voorbeeld: Ezekben a házakban (inessief) = "in deze huizen",
- Voorbeeld: Ezeknél az ágyaknál (adessief) = "bij deze bedden", Azokat az ágyakat (accusatief) = "die bedden".
Assimilatie eind-medeklinker[bewerken | brontekst bewerken]
De laatste letter van az/ez kan assimileren met de beginletter van -val/-vel (instrumentalis, sociatief). De vorm wordt dan avval/evvel of azzal/ezzel.
- Voorbeeld: Azzal a kocsival / Avval a kocsival = "Met die auto".
- Voorbeeld: Ezzel/evvel = "met dit, hiermee"
- Voorbeeld: Ezzel az alkalommal / Evvel az alkalommal = "Bij deze gelegenheid".
Zelfstandig gebruik[bewerken | brontekst bewerken]
De aanwijzende voornaamwoorden kunnen ook zelfstandig gebruikt worden. Zelfstandig gebruikte aanwijzende voornaamwoorden kunnen naamvalsuitgangen krijgen.
- Voorbeeld: Azért (causalis-finalis) megyek haza = "Daarom ga ik naar huis"
- Voorbeeld: Ezen (superessief) nevetek = "Hierom lach ik"
- Voorbeeld: Addig (terminatief) tart a történet = "tot daar, tot dan duurt het verhaal"
- Voorbeeld: Erre (sublatief) = "hierop, hierheen".
Doordat men in het Hongaars in de derde persoon enkelvoud of meervoud van de tegenwoordige tijd het werkwoord "is/zijn" weglaat, kunnen deze constructies ook een andere betekenis hebben. Zo kan ez ø a ház ook "dit is het huis" en azok ø az ágyak ook "dat zijn de bedden" betekenen. In dit geval is er een impliciet koppelwerkwoord "is" of "zijn" (ø) en gaat het om volledige zinnen, in tegenstelling tot de eerdere uitdrukkingen, die slechts fragmenten zijn.
- Voorbeelden: Ezek kicsi házak = "Dit zijn kleine huizen", Azok nagy ágyak = "Dat zijn grote bedden".
Achterzetsels[bewerken | brontekst bewerken]
Als het aanwijzend voornaamwoord wordt gecombineerd met een zelfstandig naamwoord met een achterzetsel wordt dat achterzetsel ook nog geplaatst achter het aanwijzende voornaamwoord. Als het achterzetsel begint met een medeklinker worden de aanwijzende voornaamwoorden az → a, ez → e.
- Voorbeeld: Leesett az alól a szekrény alól = "Het viel van die kast af", Azok mögött a házak mögött = "Achter die huizen".
- Voorbeeld: A mögött a ház mögött = "Achter dat huis", E körül a kert körül = "Om deze tuin".
Verdere aanwijzende voornaamwoorden[bewerken | brontekst bewerken]
Verder aanwijzende voornaamwoorden zijn: ilyen, olyan, emez, amaz, ennyi, annyi, emennyi, amannyi. Deze worden niet gecombineerd met een bepaald lidwoord.
Vragend voornaamwoord[bewerken | brontekst bewerken]
Naamvallen
|
uitgangen
of suffixen |
enkelvoud
|
meervoud
| ||
---|---|---|---|---|---|
wat | wie | wat | wie | ||
nominatief | ø | mi | ki | mik | kik |
ablatief | -tól/-től | mitől | kitől | miktől | kiktől |
accusatief (4de naamval) | -ot/-et/-öt, -at/-et, -t | mit | kit | miket | kiket |
adessief | -nál/-nél | minél | kinél | miknél | kiknél |
allatief | -hoz/-hez/-höz | mihez | kehez | mikhez | kikhez |
causalis-finalis | -ért | miért | kizért | azokért | ezekért |
datief (3de naamval) | -nak/-nek | minek | kinek | miknek | kiknek |
delatief | -ról/-ről | miről | kiről | mikről | kikről |
elatief | -ból/-ből | miből | kiből | mikből | kikből |
formalis | -ként | akként | ekként | ||
illatief | -ba/-be | mibe | kibe | mikbe | kikbe |
inessief | -ban/-ben | miben | kiben | mikben | kikben |
instrumentalis, sociatief | -val/-vel | mivel | kivel | mikkel | kikkel |
sublatief | -ra/-re | mire | kire | mikre | kikre |
superessief | -on/-en/-ön,-n | min | kin | ||
temporalis | -kor | mikor | |||
terminatief | -ig | meddig |
De Hongaarse "vragende voornaamwoorden" (kérdő névmás]]) [B 6] zijn:
Voorbeelden van vraagwoorden met uitgangen voor naamvallen of voor meervoud (mv.): | |
ki? = "wie?", kik? = "wie?" (mv.) |
Ki van ott? = "Wie is daar?" Kik jönnek? = "Wie komen er?" |
mi? = "wat?", mikor? = "wanneer?", meddig? = "tot wanneer/hoever?" |
Mikor jösz? = "Wanneer kom je?" Meddig maradsz? = "Hoelang blijf je?" Miről van szó? = "Waarvan is er sprake?" |
melyik? = "welke?", melyek? = "welke?" (mv.) |
Melyik a legjobb? = "Welke is de beste?", Melyiket kéred?[1] = "Welke wil jij?" (bij melyik gaat het om een keuze) |
mennyi? = "hoeveel?" | Mennyibe kerül? = "Hoeveel kost het?" |
hány? = "hoeveel?", hányadik = "hoeveelste?", hányas? = "welk nummer?", hányszor? = "hoeveel keer?" |
Hány fecske érkezik ide? = "Hoeveel zwaluwen komen hier aan?", A hányadika van ma? = "Hoeveelste is het vandaag?", Hányas busz jár Pécsre? = "Welke bus (nummer) gaat naar Pécs?" Hányszor megy naponta? = "Hoe vaak gaat hij dagelijks?" |
milyen? = "wat voor? hoedanig?", milyenek? = "wat voor? hoedanig?" (mv.) |
Milyen gyümölcsöt szeret? = "Van wat voor fruit houdt hij/zij/U?", Milyenek a barackok? = "Hoe zijn de abrikozen?/Wat voor abrikozen zijn het?" |
mekkora? = "hoe groot?" | Mekkora a vörös ház? = "Hoe groot is het rode huis?" |
betrekkelijk voornaamwoord[bewerken | brontekst bewerken]
Het "betrekkelijk voornaamwoord" = vonatkozó névmás, (aki, amely, ahány, ami amennyi, ...)
onbepaald voornaamwoord[bewerken | brontekst bewerken]
Het "onbepaald voornaamwoord" = határozatlan névmás, (valaki, valamekkora, valamennyi, valami, egyéb, másik, egyik, némely, néhány, néhol, olykor, némileg, valamikor...)
algemeen voornaamwoord[bewerken | brontekst bewerken]
Het "algemeen voornaamwoord" = általános névmás, (akárki, senki, mindenki, bárki ...)
ontkennend voornaamwoord[bewerken | brontekst bewerken]
Het "ontkennend voornaamwoord" = tagadó névmás, (semelyik, sehogyan, semekkora, soha ...)
- geen van hen, echt niet, niets groots, nog nooit
Bronnen, noten en/of referenties
Beöthy Erzsébet
Törkenczy Miklós Overige referenties
|